چشم‌انداز شهرستان میبد در افق ۱۴۲۴/ شهر نمونه گردشگری تاریخی و فرهنگی، شهر جهانی زیلو
شهر تاریخی و کهن میبد به یک شهر توریستی و کانون برتر صنعت گردشگری تاریخی استان با بافت تاریخی زنده و پویا، عرصه‌های حفاظت‌شده و در حال رشد تبدیل‌شده است. این در حالی است که ثبت جهانی میبد انجام‌شده و یک حساسیت خاص بین‌المللی در ارتباط با حفاظت از آثار تاریخی و گردشگری به وجود آمده است.
روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد: شهر میبد از وجود و حضور گردشگران زیادی بهره‌مند است، امکانات و زیرساخت‌های توریستی نسبتاً خوبی برای شهر فراهم شده و شهروندانش از این وضعیت و زندگی در عرصه‌های تاریخی رضایت کامل دارند. یک همزیستی و رابطه سازنده بین آن‌ها به وجود آمده و آسیب‌های احتمالی گردشگر با ارتقاء سطح آگاهی طرفین کنترل شده و تخفیف یافته است. توریسم نقش فعالی در توسعه و اقتصاد منطقه یافته و درآمد حاصل از آن به اجتماع محلی برمی‌گردد.
معرفی مزیت‌ها و پتانسیل‌های شهرستان میبد
شهرستان میبد دارای بافت تاریخی ثبت‌شده ملی/ در حال تکمیل پرونده ثبت جهانی، وجود ۳۰۵ اثر ثبت‌شده ملی تاریخی و فرهنگی در شهرستان
سرزمین ایران باستان دارای قدمت طولانی در رابطه شهرنشینی است و در این سرزمین شهر میبد دارای سابقه درخشانی است، در این شهر نظم بافت شهری، مشکل معابر، میدان‌ها و … از شرایط حاکم تبعیت کرده و فرم خاصی یافته است. این شهر بر اثر عوامل سیاسی‌ارتباطی، امنیتی و طبیعی به وجود آمده است. در رابطه با عوامل سیاسی می‌توان به نقش حکومت در پیدایش شهرها اشاره کرد. در عامل ارتباطی‌امنیتی قرار داشتن در کنار راه باستانی ری به کرمان مطرح بوده است و در عامل طبیعی وجود آب در دل کویر در ایجاد شهر نقش داشته است.
در دوران ماد و هخامنشیان کهن دژ نارین قلعه در این ناحیه به وجود می‌آید. این قلعه هسته اولیه شهر میبد به‌حساب می‌آید و مکان گزینی آن در این ناحیه به دلیل قرار داشتن در کنار راه ارتباطی ری به کرمان بوده که در ارتباط با مسائل ارتباطی‌امنیتی است.
در دوران سلوکیان و پارتیان نکته قابل‌ملاحظه‌ای در ارتباط با شهر میبد وجود ندارد. اما در زمان ساسانیان، شهر میبد گسترش می‌یابد، این گسترش با یک نقشه منظم انجام‌شده و یک ساخت مستطیلی برای آن در نظر گرفته شد. نکته قابل‌ذکر دیگر در دوران ساسانیان، ضرب سکه در زمان پوران دخت ساسانی است. با ورود اسلام به ایران شهرهای ایران در خصوص بافت دچار تغییراتی شد که البته بافت شهر میبد از این قاعده مستثنا نبود و در نهایت در نیم قرن اخیر شاهد گسترش بافت جدید با بافتی منظم هستیم.
پیشینه تاریخی منطقه
شهر در دوران ساسانی متشکل از سه بخش کهن دژ، شارستان و ربض بوده است. میبد بعد از اسلام نیز تا مدت‌ها همین ساختار را حفظ کرده بود. برای شناخت ساختار کلی حاکم بر شهر می‌باید هر یک از بخش‌های سه‌گانه آن را به‌تفصیل موردبررسی قرار داد.
کهن دژ
کهن دژ نارین قلعه بر بالای مرتفع‌ترین پشته گلی شهر به ارتفاع ۲۵ متر در جوار تراس طبیعی زمین و به صورت دماغه‌ای پیش آمده است. موقعیت استراتژیک آن به‌گونه‌ای است که بر تمامی آبادی‌های میبد اشراف داشته و درواقع بام شهر است.
شارستان
میبد امروزی به واسطه گسترش و توسعه آبادی‌های کوچک قدیمی و به هم پیوستن آن‌ها به یکدیگر تشکیل مجموعه‌ای به‌ظاهر واحد را داده است. اما شارستان قدیم میبد یا میبد مرکزی یا مادر شهر میبد، در داخل مجموعه‌ای مستحکم و محصور با برج و باروها، خندق و استحکامات دفاعی و امنیتی عظیمی واقع شده است.
مسجد جامع میبد
این بنا کهن‌ترین اثر تاریخی شهر میبد در دوران اسلامی است و در واقع تاریخ مستند شهر، در مطالعات تاریخی به‌حساب می‌آید.
راسته بازار میبد
خرید و فروش و داد و ستد در بازار نه‌چندان بزرگ شهر که در محور جنوب به شمال جریان دارد، انجام می‌شده که به دلیل قرار داشتن در محل تقاطع راه‌های بازرگانی قدیم، از رونق فراوان برخوردار بوده است. راسته بازار سرپوشیده شارستان، از بدو ورود به دروازه جنوبی آغاز می‌شده و از محله‌ی بالا به مرکز شهر در محله پایین و تا پیرامون مسجد جامع ادامه می‌یافته و آن را دور می‌زده است. محور بازار علاوه بر جنب و جوش تجاری و کارکردهای مختلف، پر رفت و آمدترین گذر ارتباطی درون‌شهری نیز محسوب می‌شده است.
حسینیه – میدان
در بافت سنتی محلات و در ترکیب ساختار فضایی آن، میدان یک عنصر بسیار مهم و حیاتی به شمار می‌رود. این میدان‌ها به عنوان مراکز اجتماعی‌فرهنگی محله، در محل تقاطع چند گذر اصلی قرارگرفته و گذرهای عمده به آن می‌رسند. در اطراف آن‌ها معمولاً آب‌انبار، گرمابه، مسجد و گاهی بازارچه قرار دارد.
کاروانسرا (رباط)
این کاروانسرا که گویا بر جایگاه رباط قدیمی‌تری ساخته شده است، از جمله بناهای سبک صفوی و یکی از کامل‌ترین کاروانسراهای بین راهی به شمار می‌رود. این کاروانسرای چهار ایوانی با آجر ساخته‌شده و به لحاظ برخورداری از فضای متنوع و تجهیزات ایمنی قدیم و جریان همیشگی آب و به جهات بهداشتی یکی از رباط‌های کم‌نظیر منطقه بوده است. ساختمان کاروانسرا شامل ساباط (با پوشش یزدی بندی) ایوان بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوض‌خانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده شرقی و غربی و روی‌هم صد ایوان، اتاق و اجاق برای استفاده کاروانیان بوده است.
آب‌انبار
این آب‌انبار که به نام کلار نامیده می‌شود درست روبه‌روی در ورودی کاروانسرا جای گرفته و توازن معماری زیبایی به ساباط و درگاه بخشیده است. ساخت آب‌انبار بر اساس سنگ‌نوشته آن مربوط به قرن ۱۱ ه.ق است. از ویژگی‌های ساختاری این آب‌انبار چهار بادگیر با استفاده سنجیده معمار از موقعیت توپوگرافی زمین در ساخت مخزن و پلکان آن است، به‌گونه‌ای که خستگان راه تنها با طی چند پله به پاشیر آب‌انبار می‌رسیده‌اند.
چاپارخانه
بنای دژ مانند چاپارخانه میبد در کنار راه باستانی ری- کرمان و در سمت غرب کاروانسرا واقع است.
یخچال
یخچال بزرگ میبد با قدمتی که به پیش از دوره قاجار می‌رسد، یکی از معدود یخچال‌های به جای مانده در استان یزد است. ساختار این یخچال از خشت و گل است. بخش های عمده و اصلی این بنا عبارت‌اند از: ۱- دیوارهای سایه‌انداز ۲- حوض یخبند ۳- مخزن یخچال ۴- گنبد
ربض
در نظام شهرسازی قدیم هنگامی‌که مرکز اداری یک ناحیه به عنوان شهرستان معین می‌شد آن را با خندق و برج و باروهای محکم محصور می‌کردند. آبادی‌هایی که اطراف و پیرامون حصار شهر بیرون از دروازه‌ها واقع می‌شد یا بعداً پدید می‌آمد «بیرونه» یا «ربض» و یا «سواد» شهر می‌خواندند. به عبارت دیگر حیات اقتصادی شهر، عمیقاً به همین بیرونه‌ها بستگی داشت و درواقع این آبادی‌ها با یک مرکز سیاسی و اداری، یعنی شهرستان مجموعه شهر را تشکیل می‌دادند.
میبد شهر جهانی زیلو، شهر نمونه سفال و سرامیک شهر نمونه کاربافی، مرکز صنعت موتابی در بفروییه میبد
۲۷ درصد از تولیدات نساجی کشور به استان یزد تعلق دارد در بافت زیلو و منسوجات فاخر استان یزد رتبه برتر در کشور دارد و بیش‌ترین سهم آن متعلق به شهرستان میبد است.
زیلو بافی
از هنرها و صنایع‌دستی خاص منطقه میبد می‌توان به‌نوعی زیلو که از نظر طرح و شکل، خاص منطقه است نام برد. کاربرد زیلو با توجه به اقلیم گرم و پر گرد و خاک منطقه تدبیر مناسبی بوده است. امروزه این صنعت که تا چندی پیش از مشاغل عده کثیری از مردم میبد بوده، تقریباً به فراموشی سپرده‌شده و افراد انگشت‌شماری را می‌توان پیدا کرد که به این حرفه مشغول باشند.
رنگ‌های معمول استفاده‌شده در بافت زیلوها رنگ‌های آبی و سفید و نقش‌های متداول این زیلوها معمولاً سجاده‌ای، چلیپایی، و نقش سرو است.
سفالگری
سفالگری و سرامیک‌سازی امروزه یکی از پیشه‌های اصلی مردم در میبد است که از پشتوانه فرهنگی و تاریخ پربار آن حکایت دارد.
بررسی‌ها نشان از قدمت هزاران ساله هنر سفالگری در میبد دارد.
از طرح‌های معروف سفال‌های میبدی که هم‌اکنون هم رواج دارد می‌توان از خورشید خانم، ماهی، مرغی، شطرنجی، شویدی و… نام برد.
کار بافی؛ هنر و پیشه دست زنان میبد
«کار» پارچه پنبه‌ای دستبافی است که زنان شهر میبد از روزگار دور تابه‌حال در خانه می‌بافته‌اند.
این دستباف‌های سنتی به عنوان پارچه مصرفی، چه به عنوان پارچه پوشاکی و چه غیرازآن از جمله برای انواع چادر زنانه، چادرشب، روانداز، روتختی، پارچه‌های لباسی، بقچه، سفره، دستمال، حوله، پلاس، تنزیب، باند، کرباس (کیسه حنا) و … کاربرد دارند.
موتابی
مرکز صنعت موتابی که چندان تناسبی با شیوه تولید میبد ندارد در بفروئیه است، این کارگاه‌ها قدمت زیادی دارد، دوره‌هایی که دامداری در اینجا رونق داشته است، انتخاب بفروئیه که روستایی حد فاصل اردکان و میبد است صرفاً به‌این‌علت بوده است که به هر دو بازار (اردکان – میبد) دسترسی داشته باشد، تولیدات آن سیاه چادر، شال چادر تخته، جهاز شتر، جوال، طناب مویی، دو نوع نخ مویی یکی به نام ناتو و دیگری قاتمه است که در دوران رونق، روزانه تا ۵۰۰ کیلو تولید می‌کردند و محصول آن به زاهدان، جیرفت، بم، زابل، و کرمان و شیراز صادر می‌شده است.
شهرستان میبد به عنوان رتبه برتر در تولیدات باغی و دامی (پسته، انار، محصولات دامی با برند فرآورده‌های دامی ندوشن)
محصولات غالب شهرستان میبد شامل باغات انار، باغات پسته و اراضی کشاورزی است. مساحت باغات انار شهرستان ۱۲۵۰ هکتار است که حدود ۶۰۰ الی ۷۰۰ هکتار آن در داخل شهر میبد قرارگرفته است. در کنار باغات انار می‌توان به باغات انگور، هلو، سیب، توت، زردآلو و… اشاره داشت که به صورت مخلوط است.
شهرستان میبد در استان یزد ازجمله شهرستان‌هایی است که جاده ترانزیتی سنتو (تهران – بندرعباس) از داخل شهر و جاده ریلی (تهران – بندرعباس) در حاشیه غربی آن قرارگرفته است و به لحاظ موقعیت استراتژیک این شهرستان به عنوان نقطه گذر بین استان‌های هم‌جوار نظیر اصفهان، شیراز و کرمان این امکان را فراهم کرده تا جاذبه‌ها و پتانسیل‌های طبیعی و تاریخی باارزش خود را به معرض نمایش بگذارد.
منطقه شکار ممنوع مرور تنها منطقه‌ای است در میبد که تحت پوشش محیط‌زیست قرار دارد.
این منطقه با وسعت ۸۰هزار هکتار در حد فاصل ۳۶ و ۵۳ تا ۲ و ۵۴ طول جغرافیایی و ۶ و ۳۲ تا ۱۹ و ۳۲ عرض جغرافیایی واقع‌شده است. از نظر حیات وحش منطقه در حال حاضر دارای گونه‌های جانوری نظیر کل و بز، قوچ و میش، آهو، گرگ، کفتار، خرگوش و پرندگانی از قبیل کبک و تیهو، باقرقره، هوبره و انواع بازهای شکاری است.
گزارش از مژگان گلزار، رئیس اداره برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری و زیرساخت اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
انتهای پیام/
