جنگل‌های ارس باجگان، زیستگاه طبیعی منحصربه‌فرد در کویر بافق
انسان از زمان‌های دور مجبور بوده است که از منابع طبیعی بهره‌برداری کند و برای این کار روش‌های مختلفی را تابه‌حال به‌کاربرده است.
اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان یزد: در طول این مدت به علت افزایش جمعیت انسان‌ها از یک‌سو که همراه استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر تخریب این منابع درنتیجه توسعه بدون برنامه‌ریزی، رویشگاه‌ها منهدم شده و گونه‌ها حذف یا کاهش‌یافته است.
هر یک از گونه‌های گیاهی و جانوری منبع ژنتیکی منحصربه‌فردی محسوب می‌شوند.
گونه درختی ارس یکی از گونه‌های شاخص مناطق کوهستانی کشور است که پراکنش آن در کشور کاهش‌یافته است. این واقعیت نشان‌دهنده نیاز مبرم به اتخاذ تصمیم‌های مدیریتی برای حفظ و بهبود گونه مذکور است. بنابراین برای نجات یک‌گونه مهم لازم است نیازهای آن شناسایی‌شده و نوع رویشگاهی که ترجیح می‌دهد را تعیین و آن را مدیریت کرد.
بهره‌وری نادرست و تخریب محیط‌زیست به منزله کاهش تنوع، تخریب روابط متقابل عوامل زنده با یکدیگر و فروپاشی نظام پیچیده یک اکوسیستم به شمار می‌آید. عوامل زنده و غیرزنده هر اکوسیستم پایه‌های تشکیل‌دهنده نظام آن هستند تاروپود حیات در داخل این بافَت پیچیده از طریق پیوستگی و ارتباطات متقابل تأمین می‌شود.
روستای باجگان
روستای باجگان یکی از روستاهای پر بازدید شهرستان بافق یزد است که با معماری سنگی، طبیعتِ کمیاب و زیبایش بازدیدکنندگان و گردشگران زیادی را از نقاط مختلف ایران به سوی خود می‌کشاند. در این روستا منطقه جنگلی ارس، با مناظر بدیع و زیبای خود در ارتفاعات غربی و در دامنه جنوبی کوه باجگان جا خوش کرده است.
جنگل ارس باجگان بافق
این جنگل از شمال و شمال‌غرب به ارتفاعات کوه باجگان و روستای شادکام منتهی می‌شود و از غرب و جنوب در محاصره‌ی ارتفاعات مجاور و از شرق به روستای باجگان محدود می‌شود. منطقه جنگلی ارس باجگان ۲۴۰ هکتار مساحت دارد و با ویژگی‌های خاص خود، طبق نظر اهالی روستای باجگان، درختان کهن‌سال این منطقه جنگلی بیش از هزار سال قدمت دارند که دیدنش برای هر بیننده‌ای تماشایی است.
برای رفتن به منطقه جنگلی ارس باجگان به علت صعب‌العبور و صخره‌ای بودنش، تنها از دو مسیر پیاده‌روی که یکی در شمال‌غربی روستا (دره شادکام) و دیگری در مسیر شرقی روستای باجگان قرار دارد می‌توان به جنگل زیبای باجگان رسید.
از نظر دسترسی و مسیر با توجه به این‌که ارس از نظر اکولوژیکی و شرایط زیستی معمولاً در ارتفاعات استقرار می‌یابد، در این منطقه نیز به‌تبع در ارتفاعات صعب‌العبور قرارگرفته است و تنها با کوه‌پیمایی و پیاده‌روی دسترسی به آن امکان‌پذیر است.
توده ارس باجگان در یک منطقه کاملاً کوهستانی با آب و هوای سرد و خشک قرارگرفته است. رژیم بارندگی در این منطقه نسبت به مناطق دیگر شهرستان از وضعیت مطلوب‌تری برخوردار است و همین امر باعث شده که منطقه دارای پوشش گیاهی و جانوری مطلوبی باشد. بیش‌ترین بارندگی مربوط به فصل زمستان و بهار است. آب و هوای این منطقه در تابستان بسیار مطلوب بوده که موجب جذب وحوش از دیگر مناطق می‌شود.
معرفی ارس یا سرو کوهی
گونه ارس جز معدود سوزنی برگان بومی ایران بوده و مناطق وسیعی از کشور معرف رویشگاه‌های طبیعی آن است. شمال، جنوب، شرق، غرب و حتی نواحی مرکزی مجاور به کویر ایران، بر قدمت دیرینه این جنس گواهی می‌دهند. درختان ارس دارای مقاومت زیاد در مقابل تنش‌های محیطی بوده و بیشتر پایه‌های آن در سخت‌ترین شرایط زیستی و زمینه‌های کاملاً صخره‌ای که امکان رویش برای کمتر گونه‌ها فراهم است، موجودیت خود را به هر صورت ممکن، حتی با تغییرات مورفولوژیکی حفظ کرده‌اند. این درختان چنان مقاوم هستند که به‌ندرت می‌توان پایه‌هایی یافت که به دلیل ضعف فیزیولوژیکی و یا آفت‌زدگی، خشکیده باشد.
ارس، سرو کوهی، اورسا، آرچا گیاهی است؛ آشنا برای دوستداران طبیعت، سایه بزرگ او پناهگاه آرامی در آفتاب کوهستان و برف زمستان بوده، و منظره باشکوهش در میان کوه‌ها، نمای گله‌های کل و بز و قوچ و میش را در ذهن تداعی می‌کند. آرامش، متانت و جذبه سنگین ارس ریشه در دوران چهارم زمین‌شناسی دارد.
این گیاه کند رشد که امروزه بیشتر در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قابل‌رؤیت است، میراث قرن‌ها سکوت صبر و پایداری است، در زمانی که عصر یخبندان شروع شد و بسیاری از گیاهان و جانوران کره زمین را به کام خود فروبرد؛ جنگل‌های ایران دچار یخبندان نشدند و از این حیث ارس به عنوان یک ذخیره ژنتیکی مهم برای کشورمان حفظ شد.
به گفته کارشناسان امور جنگلی گونه ارس در ایران پس از چنار رتبه دوم را به لحاظ قدمت و قد و قطر داراست.
ارس یا همان سرو کوهی جزو گیاهان نادر در منطقه حفاظت‌شده کوه بافق است که به صورت متراکم جنگل ارس باجگان را تشکیل می‌دهد.
سرو کوهی درختچه ایست دائمی و همیشه سبز با ارتفاعی حدود ۶۰ سانتی‌متر تا چندین متر این درخت برخلاف سایر درختان سوزنی برگان بیشتر به صورت افقی رشد می‌کند.
منطقه رویشی (پوشش گیاهی و جانوری)
ارس در مناطق صخره‌ای که دارای خاک‌های جوان و تکامل نیافته است رویش دارد و زادآوری آن با بذر بسیار کم است. این درخت سوزنی برگ دارای طول عمر زیاد و سازگار با مناطق سنگلاخی و مرتفع است. در کل این گیاه پراکنش آبراهه‌ای دارد. در رویشگاه ارس باجگان گوناگونی عوامل اکولوژیکی فیزیکی و زیستی سبب شده تا تنوع و تراکم پوشش گیاهی قابل‌توجه باشد.
ارزش گونه‌ای
گونه ارس علاوه بر ارزش بسیار خود در حفظ اکوسیستم محل زندگی خود، شاخص‌هایی دارد که گاه باعث محبوبیت و تقدس در بین مردم می‌شود، این درخت مقاومت بالایی نسبت به حشرات چوب خوار دارد و رطوبت تأثیری بر آن نمی‌گذارد و همچنین بوی حاصل از این درخت باعث فرار مار، عقرب و حشرات گزنده می‌شود.
توجیه حفاظتی و قابلیت‌های اثر طبیعی
محدوده اثر طبیعی موردنظر به سبب داشتن ویژگی‌های فراوان به ویژه در عرصه گردشگری واجد ارزش برای حفاظت است. علاوه بر این پتانسیل‌ها، خطرات محیطی و انسانی چندی این محدوده را تهدید کرده است. زیبایی منحصربه‌فرد و همچنین همیشه سبز بودن و تجمع گسترده این‌گونه در منطقه که خود در دل کویر نادر است، به عنوان آثار طبیعی و زیبا در زمینه اکو توریسم و توسعه گردشگری دارای اهمیت است.
ارزش‌گذاری اثر از دیدگاه گردشگری
وجود جنگل طبیعی در منطقه کویری شهر بافق خود دارای اهمیت زیادی است. به دلیل جلوه‌های بدیع و طبیعی این اثر، سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌تواند در مناطق حفاظت‌شده با ارائه برنامه‌های اجرایی به سازمان‌های ذی‌ربط به جذب توریست بپردازد. این اقدام می‌تواند در سطح کشور با افزایش دانش عمومی و جلب توجه طبیعت دوستان و در سطح جهانی به جذب توریسم طبیعت‌گرا بیانجامد.
این جنگل‌ها اسفندماه سال ۱۳۹۵ به شماره ۳۸۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از لیلی رنجبر، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان بافق
انتهای پیام/
