دامگاهان مهریز؛ منظر طبیعی زیبا، بکر و چشم‌نواز
یزد، یکی از استان‌های تاریخی کشور با مناطق بکر و جاذبه‌های طبیعی است که یک مقصد بسیار محبوب برای گشت‌وگذار است، درواقع طبیعت‌گردی در یزد می‌تواند مجموعه‌ای از دیدنی‌های کویری، کوهستانی و دره‌ها را پیش روی گردشگران قرار دهد و در هر فصل از سال به‌خصوص بهار و تابستان یزد که از آب‌وهوای خوبی برخوردار است فرصت خوبی را برای علاقه‌مندان به تفریح فراهم آورد.
میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد: دامگاهان مهریز یکی از نقاط خاص و منحصربه‌فرد استان یزد است که در نزدیکی مهریز واقع‌شده و با جاذبه‌های طبیعی و دیدنی که دارد یکی از تفرجگاه‌های استان یزد محسوب می‌شود.
این اثر محدوده‌ای به طول حدود ۸ کیلومتر و وسعت تقریبی ۲۱۰۰ هکتار را شامل می‌شود که از مناظر طبیعی بکر و منحصربه‌فرد با تنوع زیستی بالای جانوری و گیاهی برخوردار است و این از مهم‌ترین ویژگی‌های این منطقه بوده که آن را شایسته ثبت و حراست و حفاظت کرده است.
تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
دره دامگاهان در لفظ عامیانه مردم مهریز به دون گاهون معروف است و چشمهٔ دامگاهان از محلی به همین نام که در ارتفاعات شیرکوه است، سرچشمه می‌گیرد.
با توجه به مطالعات صورت گرفته و بررسی نقشه‌های زمین‌شناسی قدیمی‌ترین سازند منطقه مربوط به دوره مزوزوئیک است که سازندهای کرتاسه زیرین را شامل می‌شود. قدمت بخش‌های دیگر منطقه متعلق به دوره بعدازآن یعنی سنوزوئیک است که سازندهای کواترنری را شامل می‌شود.
توصیف وضعیت اثر:
این منطقه در قسمت شمال غربی منطقه کالمند بهادران و جنوب شرقی منطقه شیرکوه قرار دارد، که این مناطق از نگاه جغرافیای زیستی بخشی از رویشگاه‌های ایرانی تورانی را تشکیل می‌دهند.
به‌نوعی می‌توان این پهنه را یکی از معدود مناطقی در استان یزد دانست که واجد ویژگی‌های متنوع زیستی شامل پوشش گیاهی، حیات‌وحش، اشکال ژئومورفولوژیکی منحصر (دره و غار، کوه) و … باهم است.
وضعیت زیستی اثر:
ارزش گونه‌ای:
محدوده منظر طبیعی دامگاهان یکی از عرصه‌های طبیعی و نسبتاً دست‌نخورده‌ای است که اکوسیستمی بسیار ارزشمند محسوب می‌شود و به همراه مناطق اطراف آن ازجمله منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران، منطقه قرق علی‌آباد چهل گزی و دامگاهان به دلیل وجود چشمه‌های آب و موقعیت کوهستانی آن از تنوع زیستی بالای گونه‌های گیاهی و جانوری برخوردار است. در وسط دره آب چشمه به همراه آب حاصل از ذوب برف‌های نقاط مرتفع به‌وسیله کانال سیمانی که در اوایل انقلاب توسط جهاد سازندگی احداث‌شده به‌طرف شهرستان مهریز هدایت و جهت کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
به دلیل شرایط ویژه اقلیمی این دره ازجمله مهم‌ترین مناطق حضور و آبشخور حیات‌وحش منطقه نظیر کل و بز کوهی، پایکا، انواع خزندگان، پرندگان است و پوشش گیاهی بسیار غنی را در خود جای داده است.
این در حالی است که بااین‌وجود خشک‌سالی‌های اخیر و وجود فعالیت‌های معدنی در مناطق اطراف سبب خشک شدن چشمه‌ها و درنتیجه در معرض خطر قرار گرفتن برخی ازاین‌گونه‌های گیاهی و جانوری شده است.
به لحاظ زمین‌شناسی نیز این پهنه ازجمله مناطقی کارستی استان یزد است که باوجود لایه‌های آهکی با قدمت بالا و ضخیم در منطقه، احتمال غار زایی در آن‌ها بالا بوده و می‌توان انتظار وجود غارهایی در دل ارتفاعات منطقه را داشت.
پوشش گیاهی محدوده:
به‌طورکلی ۱۷۵ گونه گیاهی در این منطقه شناسایی شد. از این تعداد یک‌گونه از نهان زادان آوندی (دم‌اسب) و ۱۷۴ گونه نهان‌دانه (۱۴۲ گونه دولپه‌ای و ۳۲ گونه تک‌لپه‌ای است.)
مهم‌ترین خانواده‌های منطقه عبارت‌اند از Asteraceae با ۳۴ گونه، Poaceae با ۲۳ گونه، Lamiaceae با ۱۵ گونه و Rosaceae با ۱۲ گونه است.
گونه‌های جانوری:
منطقه محدوده منظر طبیعی دامگاهان مهریز و مناطق اطراف آن شامل منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران، منطقه قرق علی‌آباد چهل گزی و منطقه شیرکوه، به دلیل برخورداری از طیف ارتفاعی گسترده، دشت‌ها و تعارضات اندک، شرایط نسبتاً پایدار مناسبی برای زیست انواع مختلف گونه‌های گیاهی و جانوری فراهم کرده است.
در این منطقه ۲۴ گونه از پستانداران شناسایی‌شده است که در زیستگاه‌های کوهستانی– تپه‌ماهوری و دشتی زیست می‌کنند و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان آهو- گورخر- کل و بز- قوچ و میش- جبیر- پلنگ- یوزپلنگ- کاراکال- گربه پالاس- روباه معمولی– روباه شنی– شاه روباه- شغال- گرگ- کفتار- تشی- خرگوش و… را برشمرد.
در منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران مجموعاً ۴۸ گونه پرنده شناسایی‌شده که از تنوع گونه‌ای قابل‌توجه ای برخوردار است که از مهم‌ترین آن‌ها کبک، تیهو، زاغ بور، باقرقره، دلیجه، عقاب طلایی، سارگپه پابلند، سنقر سفید و… را می‌توان نام برد.
مجموعاً ۱۳ گونه دوزیست و خزنده در منطقه شناسایی‌شده که شامل یک‌گونه دوزیست، یک‌گونه لاک‌پشت، پنج گونه مارمولک و شش گونه مار است که مهم‌ترین آن‌ها قورباغه مردابی معمولی– لاک‌پشت مهمیزدار- آگامای صخره زی فلس درشت- سوسمار مار چشم– بزمجه بیابانی- شتر مار شیرازی– افعی جعفری و مار شاخ‌دار است.
ازآنجایی‌که شکل عمده منطقه را تیپ کوهستانی و دشتی تشکیل می‌دهد حضور گونه‌های جانوری وابسته به این دو تیپ نظیر کل و بز، پلنگ و تیهو در زیستگاه‌های کوهستانی و آهو، هوبره، زاغ بور و باقرقره در زیستگاه‌های دشتی مشهودتر است.
توجیه حفاظتی و قابلیت های اثر طبیعی:
این اثر به دلایل ذیل دارای اهمیت زیادی بوده و برای حفاظت آن تلاش بیشتری باید انجام پذیرد:
این منطقه یکی از معدود پهنه‌های استان یزد با تنوع بالایی از پوشش گیاهی است، وجود چندگونه گیاهی و جانوری در لیست IUCN در منطقه که زندگی آن‌ها وابسته به منابع آبی محدود منطقه است به‌ویژه هوبره و زاغ بور، زیبایی خیره‌کننده این اثر در فصل بهار، وجود فعالیت شکار در منطقه به‌وفور، زیستگاه حیات‌وحش، برخورداری از وسعت و فضای مناسب جهت حفاظت، اکوسیستم حساس و شکننده، هجوم بدون برنامه و مدیریت گردشگران در برخی از ایام خاص سال و خطر صدمه به اثر و مناظر طبیعی اطراف، احتمال بالای ایجاد فعالیت‌های معدنی در منطقه، احتمال بالایی از وجود فعالیت‌های غار زایی در منطقه و احتمال تخریب غارها، نقش منابع آبی منطقه در تغذیه سفره‌های زیرزمینی، رویشگاه گونه‌های گیاهی دارویی نظیر آنغوزه، بومادران، وجود پدیده‌های کارستی زیبا در منطقه
برنامه حفاظتی:
با توجه به اینکه تنها اقدام صورت گرفته برای حفاظت این اثر تاکنون، نظارت کلی منابع طبیعی استان بر منطقه و تعیین آن به‌عنوان محدوده قرق منابع طبیعی بوده است، لذا پیشنهاد می‌شود موارد ذیل به‌عنوان برنامه‌های حفاظتی منظور شود.
اعمال مدیریت و نظارت مستمر بر وضعیت فیزیکی چشمه‌ها و چاه‌های موجود در منطقه که به‌عنوان آبشخور حیات‌وحش محسوب می‌شوند
تعیین حریم و ضوابط ساخت در محدوده عرصه و حریم اثر
تعیین محدوده به‌عنوان منطقه قرق جهت جلوگیری از چرای دام
حفاظت و کنترل گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه و محدوده عرصه و حریم اثر
ممنوعیت هرگونه فعالیت معدنی – صنعتی- کشاورزی- سکونتی و …
جلوگیری از هرگونه اعمال تغییرات در اراضی این حریم
جلوگیری از چرای دام و تخریب پوشش گیاهی خودرو
محدودیت ایجاد بنا و احداث بنا فقط برای تأمین نیازهای ضروری و موردنیاز گردشگران
اعمال کنترل در ساخت‌وسازهای جدید، از طریق ارائه الگوی معماری و سازه و نظارت بر استفاده از مصالح ساختمانی مورداستفاده
استفاده از مصالح بوم آور و منطبق با معماری اصیل ایرانی- ممانعت از ایجاد هرگونه فعالیت صنعتی
ممنوعیت هرگونه بهره‌برداری از منابع طبیعی، صدور مجوز و استخراج معادن در این محدوده
پایش منطقه ازنظر فعالیت‌های غار زایی و ثبت و مستند نگاری غارهای احتمالی
منظر طبیعی دامگاهان مهریز در سال ۱۳۹۹ در فهرست آثار ملی طبیعی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از نجمه میثاق، کارشناس روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد
انتهای پیام/
