خانه صولت ابرکوه/ نمونه کامل و شگفت‌انگیزی از اوج هنر گچ‌بری و مقرنس‌کاری
معماری منحصربه فرد خانه‌های سنتی یزد از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک جهان است که علاوه‌بر زیبایی، با نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه نیز متناسب و سازگار است.
شهرستان ابرکوه در اقلیم گرم و خشک و در منطقه کویر واقع‌شده، هوای آن در تابستان گرم و در زمستان سرد و خشک است.
اهالی ابرکوه به زبان فارسی با لهجه ابرقویی گویش دارند. اکثر آن‌ها واژه‌های فارسی زبان را در گویش خود مورد استفاده قرار می‌دهند. لهجه ابرقویی یکی از لهجه‌های شمال فارس است.
خانه‌های سنتی بخشی از تاریخ و فرهنگ ما ایرانیان محسوب می‌شود. این خانه‌ها معماری سنتی ایرانی را به نمایش می‌گذارند. طراحی و ساخت خانه‌های سنتی ایران، بر اساس اقلیم و فرهنگ هر منطقه انجام‌شده است.
معماری منحصربه فرد خانه‌های سنتی یزد از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری خاص اقلیم‌های گرم و خشک جهان است که علاوه‌بر زیبایی، با نیازها و شرایط اقلیمی و فرهنگی مردم منطقه نیز متناسب و سازگار است.
معمولا محله‌ها، متراکم با ساختمان‌های فراوان ساخته می‌شدند تا بیشترین سایه ممکن را بر سطوح خارجی خانه‌ها به وجود بیاورند و رهگذران گذرها و کوچه‌ها نیز از سایه آن بهره‌مند شوند.
خانه‌های قدیمی یزد، برای استفاده مفید از فضاها، در جهت قبله و از شمال شرق به جنوب غرب ساخته شده‌اند، با این نحوه ساخت، فضاهای تابستانی و اتاق‌های زمستانی آن بسیار کارآمد هستند و در پیرامون حیاط مرکزی قرار گرفته‌اند. به صورتی که در تابستان، یک قسمت خانه بسیار خنک و مناسب هوای گرم و کویری تابستان است که در اصطلاح به آن تابستان‌خانه می‌گویند و در زمستان، قسمت دیگر خانه بسیار گرم و مناسب زمستان است که در لغت آن را زمستان‌خانه گویند.
این سبک انتخاب از مصالح (خشت و گل، چوب و…) مناسب با اقلیم گرم خشک آن ناحیه، بخش‌های زیبا و کاربردی (شیشه‌های رنگی و کوچک در قسمت‌های فوقانی، حیاط‌های پر درخت، حوض فیروزه‌ای، کلاه‌فرنگی و …) از شاخص‌های معماری سنتی یزد و همچنین بیان‌کننده‌ی وجود معمارانی است که اوج سازگاری خود با آب و هوای کویر را نشان داده‌اند.
شهرستان ابرکوه در حال حاضر دارای دروازه محله است. بنای قدیمی خانه صولت که موزه مردم‌شناسی ابرکوه نیز در آن اقامت گزیده است، از جمله بناهای تاریخی و فرهنگی این شهرستان است که در بافت قدیم در خیابان باهنر دروازه میدان ابرقو که بسیاری از خانه‌های قدیمی و ارزشمند شهرستان را در خود جای‌داده، واقع‌شده است.
این خانه قدیمی جدا از حیاط‌های خارجی که مساحت آن‌ها به ۱۵۰ متر می‌رسد مساحتی برابر با ۱۰۰۰ مترمربع دارد.
معماری و عوامل تزئین شده و نوع آن‌ها:
سبک معماری خانه صولت ابرکوه هم مثل همه خانه‌های تاریخی و قدیمی ایرانی سبک معماری درون‌گرا است. سردر ورودی خانه رو به مشرق باز می‌شود. سر در دارای تزئینات گچ‌بری و مقرنس‌های بسیار زیبا است. دهلیز طولانی ورودی دارای ازاره از آجر است. برای رسیدن به حیاط مرکزی، باید از ورودی و هشتی آن گذر کنید. در چهارسوی حیاط مرکزی چهار صفه واقع شده است.
ضلع شمالی اتاقی پنج‌دری است که به علت رو به آفتاب بودن و پوشیده بودن جداره‌ها و استفاده از درب‌های کوچک، زمستان نشین بوده است. روبه روی آن صفه جنوبی است که پشت به آفتاب بوده و کاملاً گشوده است. این سرسرا (شکم‌دریده) در تابستان مورد استفاده بوده است و دو ستون گچ‌بری زیبا دارد. جداره هر چهار ضلع رو به حیاط نیز با تزییناتی خاص گچ‌بری شده‌اند.
دورتادور حیاط ساختمان‌هایی بناشده، ساختمان جنوبی دوطبقه بوده و گچ‌بری‌های زیبایی در ایوان بر روی ستون‌ها دیده می‌شود.
با وجود کویری بودن آب‌وهوای غالب در یزد و شهرستان ابرکوه، معماری خانه صولت به گونه‌ای طراحی شده است که مالک خانه در فصل تابستان و زمستان از گرما و سرما در امان بماند.
قسمت‌هایی از جبهه غربی و جنوبی بنا به‌صورت دوطبقه اجرا شده و زیر صفه جنوبی پایابی کنده‌شده در سنگ واقع است که از آن برای دسترسی به شبکه قنات که از زیر خانه می‌گذشته استفاده می‌شد. از دیگر قسمت‌های خاص این بنا برج چهارگوش کنار راهروی ورودی است.
در کنار مدخل ورودی، یک حیاط‌خلوت برای اقامت جذبه قرار دارد. کف راهرو و حیاط با قلوه‌سنگ‌های رودخانه سنگ‌فرش شده است. حیاط شامل ساختمان اصلی در سمت جنوب است که یک ایوان در نمای آن دیده می‌شود.
از خصوصیات بارز بنا می‌توان از ستون‌های گچ‌بری شده زیبا، پرکار و پرنقش و نگار که به صورت برجسته با نقوش اسلیمی گل و بوته و صفه هایی که گوشواره وار دورتادور حیاط را در بر گرفته، نام برد. با عبور از سردر به راهرویی می‌رسیم که به ورودی اصلی منتهی می‌شود. بر بالای این ورودی برج بلند مراقبت قرار دارد.
نماسازی و گچ‌بری‌های موجود در سر در ورودی خانه و وجود مشبک‌های خوش‌طرح هندسی با شیشه‌ای الوان رنگی در بالای ۳ دری تمامی اتاق‌ها را می‌توان یکی از عوامل تزئین شده دانست.
تاریخچه:
بانی و احداث‌کننده خانه صولت، مرحوم عباس قلی خان صمصام ابرقویی معروف به صمصام یا صولت بوده و متعلق به اواخر دوره زندیه و ابتدای دوره قاجاریه است.
خانه صولت را باید نمونه‌ای جالب خود، از نظر سبک ساختمانی شبیه به بناهای دوره زندیه است که شامل یک تالار در وسط و کفش کن هایی در اطراف آن است. این خانه به ورثه مرحوم صولت آقای آقازاده روحی و غیره تعلق دارد.
این بنای تاریخی ۲۴ بهمن سال ۱۳۷۵ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
امروزه موزه مردم‌شناسی ابرکوه با خانه تاریخی صولت یکی شده و در همین ساختمان جا گرفته است. بازدیدکنندگان می‌توانند در این مکان از دست‌ساخته‌های کهن و قدیمی مربوط به ایران باستان دیدن کنند. افتتاح این موزه در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی و تحت نظارت اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد صورت گرفت.
در موزه مردم‌شناسی چه چیزهایی وجود دارد؟
در این موزه بیش از ۵۲۵ شی‌ء تاریخی وجود دارد که به ساکنان قدیمی ابرکوه مربوط می‌شود. در ادامه تعدادی از این اشیا را نام می‌بریم.
مهر و اشیای یافت شده از کاوش‌های باستان‌شناسی در مسجد جامع، طاووس‌الحرمین و قلعه بهمن، وسایل مربوط به حرفه و پیشه‌های سنتی مردم این ناحیه، لوازم روشنایی و حمام، انواع سنگ‌های حکاکی شده، جعبه‌های موسیقی آنتیک و تزئینی، کریستال‌ها، انواع ظروف سفالین، دست‌نوشته‌های کاغذی، ابزار و لوازم مربوط به کشاورزی، سکه‌های قدیمی ایرانی، انواع تفنگ و تپانچه، سکه‌های امام رضا، چراغ‌های گردسوز و زنبوری از جنس مس و برنج و ورشو
بازدید از خانه صولت ابرکوه که معماران آن اوج هنر گچ‌بری و مقرنس‌کاری را به تصویر کشیده‌اند، از جمله مواردی است که بر جذابیت سفر به شهرستان تاریخی ابرکوه اضافه می‌کند. فاصله خانه صولت تا چندین خانه زیبای دیگر که برخی از آن‌ها شهرت کشوری نیز دارد چندین قدم است.
در فصل تابستان، آب‌وهوای ابرکوه در بالاترین درجه حرارت قرار دارد و در مقابل ابرکوه در فصل زمستان در خنک‌ترین حالت قرار می‌گیرد. بدین ترتیب مناسب‌ترین زمان برای بازدید از خانه صولت، از منظر آب و هوایی اوایل فصل بهار و اوایل فصل پاییز است.
از سری مراکز گردشگری واقع در ابرکوه می‌توان به سرو کهن ابرکوه، مجموعه پردیس، یخچال، گنبد عالی، خندق تاریخی متعلق به قبل از اسلام، عمارت میان قلعه، مسجد نظامیه و کاسه رود اشاره کرد.
گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
انتهای پیام/
