اصالت طرح و نقش در زیورآلات سنتی یزد

زیورسازی از مهم‌ترین و مشهورترین صنایع‌دستی و بومی استان یزد است. فرهنگ استفاده از زیورآلات ساخته‌شده طلا در استان یزد با دیگر استان‌ها بسیار متفاوت است، استفاده از این فلز گران‌بها در قالب زیورآلات در بین مردم یزد رواج زیادی دارد. نگاه به این زیورآلات در این منطقه هم جنبه کاربردی دارد و هم جنبه سرمایه‌ایی. زیورآلات سنتی یزد از ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی همچون: عیار بالای طلای مصرفی، تنوع بسیار زیاد و استقبال از طلاهای دست‌ساز و نوع ساخت خاص شهر یزد و همچنین اجرت ساخت پایین، موجب جذب مشتریان و افزایش رغبت مردم به خرید طلای یزدی شده است.
با توجه به زیورآلات بازمانده از دوره قاجار یزد و نمونه‌هایی از دوره‌های قبل، می‌توان به‌وضوح مشاهده کرد که سبک سنتی زیورآلات طلای یزد چه در طرح و نقش و چه در شیوه‌های ساخت و تزئین در طی سالیان در این منطقه حفظ‌شده و این ویژگی‌ها و مشخصات از گذشته سینه‌به‌سینه به هنرمندان امروزی منتقل‌شده است.
«بازار خان» که به بازار زرگری نیز معروف و در بافت تاریخی شهر واقع‌شده است، از قدیم‌الایام محل تجمع هنرمندان این رشته بوده است. این بازار که به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده و یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر یزد است، در این بازار کارگاه‌های ساخت زیورآلات و مغازه‌های فروش به‌صورت متمرکز قرار دارد و به دلیل شهرت این هنر در کشور، رفتن به بازار زرگرها و خرید طلا یکی از برنامه‌های اصلی اغلب مسافرانی است که از اقصی نقاط کشور به یزد سفر می‌کنند.
همه مراحل ساخت زیورآلات سنتی یزد اعم از ری گیری، اره‌کاری، دواتگری، ریخته‌گری و … هنوز در کارگاه‌های قدیمی این رشته به شیوه کاملاً سنتی ساخته می‌شود و با توجه به مزد پایین ساخت این آثار، هنوز هم عمده مراحل ساخت با دست و به شیوه سنتی صورت می‌پذیرد.
زیورآلات سنتی یزد دارای نقوش و طرح‌های متنوع و خاصه‌ای است که می‌توان به زنجیر چینابی، زنجیر فانوسی، ماهی لرزان، النگو گل و ماهی، مدال سه لیره، مدال قرآن، انگشتر گالو، مدال مرواریدی طرح خورشیدی و… اشاره کرد.

لازم به ذکر است تاکنون ۱۴ روش از تولیدات زیورآلات سنتی یزد همچون۱- ری گیری (دانش سنتی سنجش عیار یا محک)، ۲-مهارت ساخت زنجیر چینابی، ۳- ساخت زنجیر هل و ملیله یزدی، ۴- ساخت زنجیر توپ ملیله یزدی، ۵- شیوه ساخت زنجیر کلافه‌ای، ۶- هنر ساخت دستبند اشرافی یزدی، ۷- هنر ساخت زنجیر هل و گل، ۸- شیوه ساخت قالب جوم یزدی، ۹- شیوه ساخت زنجیر نردبانی، ۱۰- مدال ماهی لرزان، ۱۱- شیوه ساخت انگشتر گالو در شهرستان یزد، ۱۲- شیوه ساخت گوشواره کشکی، ۱۳- شیوه ساخت مدال سه لیره، ۱۴- شیوه سنتی تیزاب کاری طلا در یزد به همت همکاران حوزه ثبت به ثبت ناملموس رسیده است.
با توجه به بومی و سنتی بودن زیورآلات خاصه استان یزد استاد حسین منتظری به‌عنوان “اولین گنجینه زنده بشری در زرگری” در فهرست ملی “نادره کاران؛ حاملان میراث فرهنگی ناملموس” شناخته و معرفی‌شده است.
استان یزد در این رشته هنری دارای ۵۲ نشان ملی مرغوبیت صنایع‌دستی و ۱ نشان بین‌المللی صنایع‌دستی است.
گزارش از سمیه گلرسان، کارشناس توسعه و ترویج معاونت صنایع‌دستی استان یزد