مساجد یزد گنجینه‌های معماری، تاریخ و فرهنگ
یزد پایتخت معماری ایرانی اسلامی ایران است و نمود مساجد تاریخی در این سرزمین علاوه بر معماری، فرهنگ و تمدن شیعی را به تصویر کشیده است.
مساجد متعددی در دارالعباده و دارالعلم یزد وجود دارد که به لحاظ تاریخی، هنری و معماری، حائز اهمیت هستند. این اماکن به دو نوع محله‌ای و جامع تقسیم می‌شوند که نوع نخست آن ساده و بی‌پیرایه و شامل گنبد خانه، صحن، گرمخانه و شبستان زمستانی است.
تعداد مساجد محلی استان در تمامی مناطق تابعه یزد خیلی زیاد است اما معروف‌ترین این مساجد را می‌توانیم مسجد جامع کبیر، مسجد امیر چقماق، مسجد جامع فهرج، مسجد جامع بفروئیه، مسجد ملااسماعیل، مسجد جامع عقدا و اردکان و … بدانیم که از حیث تاریخی و معماری جایگاه ویژه‌ای دارند.
مساجد در طول تاریخ از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند و صرفاً محلی برای نماز گزاردن به شمار نمی‌رفتند، بلکه محلی برای گردهمایی، اقدامات سیاسی و فرهنگی، صدور فرمان‌های حکام و … بودند که در این زمینه بیشترین کار در را مساجد جامع داشتند اما از دیگر نقش‌های مساجد می‌توان به غریب خانه بودن و محلی برای پناه دادن اشاره کرد.
یزد، مهد قدیمی‌ترین مسجد تاریخ اسلام
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد در آستانه روز جهانی مسجد، با اشاره به ظرفیت مساجد تاریخی یزد در حوزه میراث فرهنگی اظهار کرد: «یزد پایتخت معماری ایرانی اسلامی ایران است و نمود مساجد تاریخی در این سرزمین علاوه بر معماری، فرهنگ و تمدن شیعی را به تصویر کشیده است.»
احمد آخوندی به ظرفیت مساجد استان در حوزه معماری، تاریخ و فرهنگ اشاره کرد و گفت: «درصدد تلاش برای کمک به مرمت مساجد تاریخی که عمدتاً در بافت‌های تاریخی و سراسر استان بسته‌اند، هستیم تا بتوانیم مجدداً آن‌ها را به روی مردم و گردشگران بازگشایی کنیم.»
او با بیان این‌که یزد مهد قدیمی‌ترین مسجد تاریخ اسلام یعنی مسجد فهرج متعلق به قرن اول اسلامی است، گفت: «مساجد تاریخی در یزد در جای‌جای مختلف وجود دارند و یکی از مهم‌ترین میراث‌فرهنگی ما به شمار می‌روند.»
آخوندی به پایه‌گذاری مسجد جامع کبیر بر روی آتشکده اشاره کرد و گفت: «یکی از مهم‌ترین میراثی که زیر پرچم مساجد یزد وجود دارند زندگی مسالمت‌آمیز ادیان است، به‌طوری‌که بر اساس اسناد و شواهد تاریخی مدت‌ها زرتشتیان در این مسجد شمع روشن می‌کردند علاوه بر مجاورت کنیسه و این مسجد سند دیگری برای تحقق فرهنگ زندگی مسالمت‌آمیز ادیان الهی در یزد است.»
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد با بیان این‌که مساجد دو قبله‌ای، مساجد تک مناره و مساجدی که بانیان آن‌ها زنان قدرتمند تاریخی یزد مانند ستی فاطمه هستند، را از دیگر تنوع تاریخی و فرهنگی یزد در حوزه مساجد دانست و گفت: «مسجدهای تک مناره و بدون مناره که بانیان آن‌ها زنان بوده‌اند نیز یادآور مقوله مهم جایگاه مساجد در فرهنگ عمران و آبادی و خیری زنان است.»
او به نقش مساجد در پناه دادن به مهمانان و مسافران نیز اشاره کرد و گفت: «مساجدی مانند مسجد حظیره علاوه بر تأثیرگذاری در حوزه سیاسی، کارکرد غریب خانه نیز داشته‌اند البته این کارکرد یکی از نقش‌های اصلی مساجد به شمار می‌رفته است و علاوه بر نماز گذاردن غریب خانه و مهمانخانه نیز بوده‌اند.»
آخوندی بابیان این‌که مساجد یزد در حوزه معماری بسیار جایگاه ارزشمندی دارند، گفت: «مساجدی مانند مسجد جامع کبیر و مساجد متعدد تاریخی در شهرستان‌های یزد دارای معماری بسیار قابل‌توجهی هستند که همچنان این معماری، کاشی‌کاری و نوع ساخت‌وساز با مصالح بومی خیره‌کننده است.»
او با اشاره به این‌که یزد مساجدی با داستان‌های تاریخی و تاریخچه‌هایی تأمل‌برانگیز دارد، گفت: «یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یزد داستان‌های منقول در خصوص ساخت مساجد و جریان‌های تاریخی رخ‌داده در پیرامون آن‌هاست که می‌تواند به ظرفیت مساجد در معرفی یزد و فرهنگ و آیین‌های آن، بیفزاید.»
آخوندی بابیان این‌که عمده این مساجد خصوصاً در بافت تاریخی که تحت تولی اداره کل اوقاف هستند، بسته‌اند، گفت: «درصدد تلاش برای کمک به مرمت این مساجد و بازگشایی مجدد آن‌ها به روی مردم و گردشگران هستیم کما این‌که معتقد هستیم مساجد ارزشمند و تاریخی ما نباید به روی مردم و گردشگران بسته بمانند.»
