فهرج؛ جواهری که جهان هنوز ندیده است

ملیحه فخاری، فعال رسانه در یادداشتی نوشت: این روستا کهن‌ترین گواه زیستن در دل بیابان است، اما هنوز نامش در فهرست جهانی میراث بشری جای نگرفته؛ روستایی که جهانی شدنش نه تنها آرزوی مردم یزد، که آرزوی همه‌ی دوستداران میراث فرهنگی ایران است.

فهرج؛ هزار سال تداوم زندگی در قلب کویر

فهرج، روستایی با پیشینه‌ای کهن و ریشه‌دار در دوران پیش از اسلام، یکی از نخستین زیستگاه‌های انسانی در فلات مرکزی ایران است؛ جایی که انسان از خاک کویر خانه ساخت، از باد آرامش آموخت و از آفتاب ایمان.

کوچه‌های باریک و پیچ‌درپیچ فهرج، هنوز بوی زندگی می‌دهند؛ بوی نان تنوری، بوی خاک باران‌خورده، بوی آرامش.

در فهرج، هر خشت بخشی از تاریخ است.

خانه‌ها با همان مصالح کهن ساخته شده‌اند و دیوارها هنوز با دستان مردم ترمیم می‌شوند، نه با ماشین. همین پیوند میان مردم و معماری است که فهرج را زنده نگه داشته است.اینجا، گذشته و امروز در کنار هم قدم می‌زنند؛ بی‌هیاهو، اما با ابهت.

مسجد جامع فهرج؛ ساده‌ترین و کهن‌ترین بنای ایمان

در قلب روستا، مسجد جامع فهرج ایستاده است؛ بنایی که به باور بسیاری از پژوهشگران، قدیمی‌ترین مسجد پابرجای ایران است.نه کاشی دارد، نه طلا، نه گچ‌بری‌های پرزرق‌وبرق؛ اما در سادگی‌اش، روحی از عظمت موج می‌زند.ستون‌های خشتی و طاق‌های نیم‌دایره‌ای مسجد، گویی روایتگر ایمان نخستین مسلمانان ایرانی‌اند که در دل همین کویر، با خشت و خاک عبادتگاه ساختند.مسجد جامع فهرج نه فقط یک بنای تاریخی، بلکه نشانه‌ای از آغاز تاریخ اسلامی در ایران است.در کنار مسجد، قلعه تاریخی، آب‌انبارها، ساباط‌ها و خانه‌های کویری منظومه‌ای از زندگی سنتی را شکل داده‌اند؛ مجموعه‌ای که با وجود گذر قرن‌ها، هنوز ساختار خود را حفظ کرده است.

فهرج، نخستین روستای در دسترس‌پذیر گردشگری ایران

یکی از ویژگی‌های ارزشمند فهرج که آن را از دیگر روستاهای تاریخی متمایز می‌کند، دسترس‌پذیری برای همه‌ی گردشگران است.در سال‌های اخیر، با همکاری جامعه محلی و اداره میراث فرهنگی یزد، مسیرهای مناسب‌سازی‌شده، ورودی‌های ایمن و امکاناتی فراهم شده تا همه بتوانند از زیبایی فهرج بهره‌مند شوند؛ حتی افرادی که با محدودیت حرکتی مواجه‌اند.

این دسترس‌پذیری در کنار اصالت بافت تاریخی، فهرج را به نمونه‌ای ممتاز از گردشگری انسانی و پایدار تبدیل کرده است.در حقیقت، فهرج امروز تنها یک مقصد گردشگری نیست، بلکه الگویی از «زندگی در میراث» است؛ جایی که مردم هنوز در خانه‌های خشتی خود زندگی می‌کنند، اما میزبان گردشگران جهانی‌اند.

روستایی که جهانی نشد، اما شایستگی جهانی شدن دارد

در سال ۲۰۲۵، از میان ۹ روستای ایرانی معرفی‌شده به سازمان جهانی گردشگری، تنها سه روستا موفق به ثبت جهانی شدند: سهیلی از قشم، شفیع‌آباد از کرمان و کندلوس از مازندران.

فهرج، با وجود ظرفیت‌های فراوان تاریخی، فرهنگی و اجتماعی، از این فهرست جا ماند.اما فهرج را نمی‌توان روستایی بازمانده دانست؛ چرا که ارزش‌های میراثی آن همچنان زنده‌اند و چشم‌انتظار فرصتی دوباره برای جهانی شدن.

کارشناسان معتقدند که نبود برخی زیرساخت‌های گردشگری و نیاز به تکمیل پرونده فنی، مانع اصلی ثبت جهانی فهرج در این دوره بوده است. با این حال، ظرفیت‌های بی‌بدیل فهرج همچنان آن را در ردیف شایسته‌ترین گزینه‌ها برای دوره‌های آتی قرار می‌دهد.

مردم، نگهبانان میراث زنده فهرج

در فهرج، مردم هنوز نقش اصلی را دارند.زنان در کارگاه‌های کوچک حصیربافی و نان‌پزی مشغولند، مردان قنات‌ها را زنده نگه می‌دارند و جوانان، تورهای محلی گردشگری را راه‌اندازی کرده‌اند.آن‌ها می‌دانند که اگر میراث فرهنگی قرار است ماندگار بماند، باید در زندگی روزمره جاری باشد.

یکی از بانوان روستا می‌گوید:ما نمی‌خواهیم فهرج فقط یک عکس در بروشور گردشگری باشد. فهرج خانه‌ی ماست، ما در این میراث زندگی می‌کنیم.این جمله، شاید دقیق‌ترین تعریف از «میراث زنده» باشد؛میراثی که نفس می‌کشد، زنده است و با مردم معنا می‌یابد.

جهانی شدن؛ فرصتی برای حفاظت، نه فقط افتخار ثبت جهانی فهرج، هدفی صرفاً نمادین نیست.

این روستا در صورت ثبت، می‌تواند نمونه‌ای آموزشی برای دیگر مناطق کویری ایران باشد؛ الگویی از چگونگی سازگاری انسان با طبیعت، استفاده خردمندانه از منابع و حفظ اصالت فرهنگی در کنار توسعه پایدار.برای رسیدن به این هدف، لازم است مجموعه‌ای از اقدامات منسجم در دستور کار قرار گیرد:

۱. تکمیل پرونده ثبت جهانی با محوریت «زیست پایدار در اقلیم کویری».

۲. توانمندسازی جامعه محلی و آموزش راهنمایان بومی.

۳. ارتقای زیرساخت‌های اقامتی و فرهنگی متناسب با ظرفیت بافت تاریخی.

۴. برندسازی گردشگری فهرج به‌عنوان چهره‌ی فرهنگی کویر ایران.

این گام‌ها، اگر با حمایت ملی و نگاه بلندمدت همراه شوند، می‌توانند فهرج را در مسیر درست جهانی شدن قرار دهند.

فهرج، جهانی است حتی اگر هنوز در فهرست نباشد در غروب‌های آرام فهرج، وقتی نور نارنجی آفتاب بر دیوارهای کاهگلی می‌نشیند و صدای اذان از مسجد جامع برمی‌خیزد، می‌توان فهمید چرا این روستا جهانی است—even اگر هنوز سندی برایش صادر نشده باشد.

فهرج، موزه‌ای زنده از تاریخ، ایمان و همزیستی با کویر است؛ جایی که گذشته در کنار امروز زندگی می‌کند.

شاید ثبت جهانی فهرج هنوز انجام نشده باشد، اما جهانی شدن، فقط یک عنوان نیست؛جهانی شدن یعنی دیده شدنِ اصالت، شنیده شدنِ تاریخ و پاسداشتِ زندگی در دل کویر.

انتهای پیام/