فعالیت بیش از ۳۴ موزه در استان یزد/ نگهداری از خانه‌هایی متعلق به پهلوی تا آلات مشاغل سنتی
موزه‌ها فضای مناسبی برای آشنایی نسل جوان با تمدن و هویت تاریخی و فرهنگی پیشینیان است، در واقع یک مرکز آموزشی محسوب می‌شود تا ارزش‌های گذشته را به‌خوبی معرفی کنند. موزه‌ها در اصل آیینه تمام نمای تاریخ، فرهنگ، باورها، اعتقادات و ابعاد مادی و معنوی زندگی انسان‌هاست.
میراث آریا: موزه‌داری و موزه‌آرایی، امروزه هنری ظریف، دانشی دقیق، وظیفه‌ای حساس، رسالتی ارزشمند و مسئولیتی خطیر است که تنها با پشتوانه علاقه، پشتکار، تجربه و کسب دانش تخصصی می‌توان به آن نزدیک شد. خوشبختانه طی سال‌های اخیر با طراحی و ارائه برنامه‌های مدون در حوزه موزه‌ها و رعایت شاکله و اصل شعارهای سالیانه تعریف‌شده از سوی شورای بین‌المللی موزه‌ها در روز جهانی موزه‌ها، شاهد شکل‌گیری نظامی همگون در بین موزه‌های استان یزد بودیم.
در استان یزد اکنون بیش از ۳۴ موزه فعال است که ۱۸ مورد تحت نظارت دستگاه‌های دولتی و ۱۰ موزه نیز تحت نظارت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد و شش موزه به‌صورت خصوصی اداره می‌شود.
بیشتر مخاطبین و بازدیدکننده‌های موزه‌های استان یزد، عموم مردم، متخصصین و پژوهشگران و کودکان و نوجوانان هستند که در ادامه با موزه‌های تحت نظارت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آشنا می‌شویم.
موزه آیت الله خاتمی(مفاخر) اردکان
خانه‌ای به جا مانده از دوران قاجار با پیشینه‌ای قریب به ۱۵۰ سال، که محل زندگی آیت‌الله خاتمی (ره) و خانواده ایشان بوده است. خانه آیت‌الله خاتمی در اوایل دهه ۸۰ واگذار سازمان میراث فرهنگی شده و در سال ۸۳ به موزه رجال و مفاخر اردکان تبدیل شده است. مخاطبین آن عموم مردم، متخصصین و پژوهشگران و رجال دینی را شامل می‌شوند. در این موزه چه می‌بینیم!؟ لوازم شخصی آیت الله خاتمی، کتاب‌های مربوط به آیت‌الله خاتمی و دیگر فرهیختگان استانی، اطلاعات در مورد مردان اردکان در غالب پوسترهایی در طاقچه‌های اتاق است.
موزه فرش اردکان(خانه تاریخی ملک افضلی)
خانه‌ای به جا مانده از دوران پهلوی اول با پیشینه‌ای قریب به ۱۰۰ سال،که از مجموعه خانه‌های صدر الفضلا که یکی از علمای دینی و نیز از بازرگانان اردکان بوده است. موزه فرش اردکان در اوایل دهه ۸۰ توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری شده و در سال ۸۹ به اداره کل میراث استان یزد و با کمک دانشکده فرش اردکان به موزه فرش تبدیل شده است. در این موزه فرش‌های تاریخی از گنجینه میراث فرهنگ، گلیم، گبه و زیلو می‌بینیم.
موزه مردم‌شناسی خاتم
این موزه در ساختمان قدیمی حمام بنا شده است. در این موزه نقوش صخره‌ای : شامل سنگ‌های قبور تاریخی با قدمت صفویه ، نقوش صخره‌ای با قدمت ۴هزار ساله و کتیبه سنگی خط کوفی، صنایع‌دستی چوبی: شامل کلیدون، دسته هاون و چرخ ریسندگی، کتب و اسناد تاریخی: شامل قرآن خطی ، اسناد ملکی و صداقیه عروس، ظروف سفالی ، خمره‌های سفالی، تاپو ، تکه‌های سفالی، کوزه‌های سفالی با قدمت‌های مختلف از اشکانی و ساسانی تا قاجاریه و پهلوی، ابزارآلات روشنایی اعم از چراغ تور و چراغ بادی، ابزارآلات کشاورزی شامل رده کن، برجین، اوچین، چرخ چاه، گاوآهن، اره دوسر، غربال، داس و مارمور، ابزارآلات صنایع‌دستی گلیم و فرش شامل پاکی، برپاکی و گلوزار، گلیم و جاجیم، جهیزیه عروس اعم از صندوقچه می‌بینیم.
موزه مردم‌شناسی بافق (وحشی بافقی)
این بنای تاریخی خانه‌ای است منسوب به وحشی بافقی، شاعر نامی قرن دهم ق. که در جنب مسجد جامع کبیر بافق قرار دارد. خانه وحشی بافقی دارای یک زیرزمین نیز است که در گذشته به‌عنوان خنک جا به کار می‌رفته و نیز دسترسی به آب روانی را که در آن جاری بوده میسّر می‌کرده است. این خانه در شرف تجهیز برای تبدیل به موزه تخصصی وحشی بافقی است. در این موزه چه می‌بینیم!؟ مجموعه‌ای از اقلام مردم‌شناسی و صنایع‌دستی شهرستان بافق به نمایش در آمده است، همچنین غرفه فروش یادگاری‌های مرتبط با وحشی بافقی در این موزه دایر است.
موزه مردم‌شناسی ابرکوه
موزه‌ی مردم‌شناسی ابرکوه در سال ۱۳۸۵ توسط سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی افتتاح شد. هدف از ایجاد موزه، نگهداری و نمایش آثار ارزشمندی است که ارتباط مستقیم با زندگی سنتی مردم ابرکوه دارند. اشیای موزه نیز هم به‌صورت دولتی و هم با همیاری مردم به‌صورت اهدا در اختیار موزه قراررگرفته است. در این موزه اقلام مردم‌شناسی و لوازم و وسایل مربوط به حرفه و پیشه‌های سنتی، انواع کوزه، خمره و …، انواع ظروف (کاسه و …)، انواع سنگ‌های حکاکی شده (سردر منازل، سنگ‌قبر و …)، لوازم حمام (دارودان، سفیداب، سفیداب دان و …)، انواع سکه‌های قدیمی، انواع سنگ‌های قدیمی، ادوات کشاورزی (داس و …)، کتب خطی نفیس، ادوات شکار (تپانچه، چاقو و …) می‌بینیم.
موزه مردم‌شناسی تفت
این موزه در بقعه شاه خلیل ثانی در مرکز شهر تفت و در کنار مجموعه شاه ولی واقع‌شده است. بنای بقعه با مساحت ۴۰۰ مترمربع از خشت و گل ساخته‌شده و شامل رواق جنوبی و شرقی، دو گنبد خانه حجره‌هایی در ضلع غربی و دارای گنبد کاشی‌کاری شده (مزین به نقش علی) است که به‌عنوان خانقاه استفاده می‌شده است. در زیر گنبد، علاوه بر قبر شاه خلیل، صورت قبرهای دیگری نیز وجود داشته که سنگ‌های مرمر خوش‌تراش و ظریفی بر روی آن‌ها نصب بوده است. شاه خلیل ثانی از نوادگان شاه نعمت الله ولی است که در شهرستان خاتم بخش هرات کشته و در مکان فعلی به خاک سپرده شد.
نسخ خطی شامل قران و ادعیه وسایل کتابت، ابزار و آلات مشاغل سنتی تفتان قبیل حلاجی، نخ‌ریسی، نوغان‌داری، تار سازی و چیلانگری ( آهنگری ) در قالب نمایش توسط مولاژ و پیکره‌های انسانی، وسایل تعزیه از جمله سپر،زره، شمشیر، سرپنجه و …، وسایل موقوفه موجود در بقعه شاه خلیل شامل زیلو، انواع آیینه، تابلو، چراغ، شمعدان و …، وسایل روشنایی از قبیل پیه‌سوز و چراغ لامپا، وسایل نگهداری مواد غذایی و طبخ و صرف غذا، وسایل مربوط به استحمام شامل: سینی زیرپایی، سنگ حنابندان و طاس حمام، انواع تپانچه و باروت دان را در این موزه می‌بینیم.
موزه مردم‌شناسی اشکذر
این موزه در حمام قدیمی و عمومی محله باغستان شهر اشکذر در سال ۱۳۹۰ راه‌اندازی شد که بنای آن متعلق به اواخر قاجار است و به شماره ۲۶۱۴۵۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در دو قسمت حمام بزرگ و حمام کوچک هست که مشتمل بر فضاهای رختکن (سربینه)، گرمخانه(بینه)، راهرو، راه‌پله و فضای خزینه و … است.
در این موزه ابزارآلات همراه با سبک زندگی مردم در اشکذر و روستاهای شهرستان و چند کارگاه با مولاژ های بسیار زیبا همراه با چیدمان مناسب به نمایش گذاشته است. از جمله کارهایی که در این موزه به نمایش گذاشته شده می‌توان به کارگاه خورجین بافی، سنجش وزن با قپان و ترازوهای کفه‌ای، دلاکی، حمامی، حجامت، کار بافی، ریسندگی، گیوه‌دوزی، همراه با سبک زندگی و پوشش لباس و ابزارآلات مناسب با هر رشته کاری اشاره کرد.
موزه مردم‌شناسی مهریز
این موزه در باغ جهانی پهلوان پور و در فضایی به مساحت حدود ۱۳۰ مترمربع واقع‌شده است. این موزه دارای شش اتاق است.
در این موزه مجموعه‌ای از اقلام مردم‌شناسی، وسایل حمام، وسایل جنگ، وسایل کشاورزی، صنایع‌دستی بومی شهرستان، کوزه‌ها و خمره‌های گلی و وسایل روشنایی می‌بینیم.
موزه زیلو و سفال میبد (دو موزه در یک مجموعه)
این موزه در مکان فرهنگی تاریخی کاروانسرای میبد (سالن شرقی بنا) واقع شده که از جمله آثار ملی کشور به شماره ۱۶۱۸ است و به منظور احیا و نگهداری زیلوهای قدیمی و آشنایی عموم هنر دوستان با این هنر زیبای دست‌بافت در سال ۱۳۸۱ افتتاح شد.
در این موزه تخصصی که تنها موزه زیلو در کشور نیز است، زیلوهای موجود به دو گروه زیلوهای قدیم و جدید تقسیم شده‌اند. تعداد زیلوهای تاریخی به ۵۰ تخته می‌رسد و از جمله قدیمی‌ترین این زیلوها، زیلویی است متعلق به سال ۸۰۸ هجری قمری که توسط علی بید ابن حاجی میبدی با طرح محرابی و با فنون خاصی نسبت به زیلوهای دیگر از سه رنگ آبی، سفید و قرمز بافته شده است.
موزه سفال نیز در هشتی انتهای سالن موزه زیلو قرار دارد که اشیای آن به دودسته ظروف کواره (سفال) و ظروف سرامیکی تشکیل شده است. بیشتر اشیای معاصر بوده و قدمت آن‌ها حدود صدسال است، ویژگی بارز آن‌ها نقوش خاصی است که در حال حاضر کمتر در سفال و سرامیک میبد به‌کار برده می‌شود. در این موزه، مجموعه‌ای از زیلوهای متعلق به سده ۸۰۰ ه.ق تا دوران معاصر، مجموعه‌ای از سفال و سرامیک از قاجار تا معاصر متعلق به سفالگران بومی میبدی در معرض دید قرار گرفته است.
سخن آخر، یک بار بازدید از موزه می‌تواند بازدیدکنندگان را در معرض اطلاعات عمیق مربوط به یک موضوع قرار دهد و ماهیت محیط موزه به‌گونه‌ای است که شما می‌توانید به‌اندازه دلخواه یا کاوش در نمایشگاه‌ها وقت بگذرانید. این محیط به شما امکان می‌دهد تجربیات منحصربه‌فرد خود را شکل دهید و اطلاعات مورد علاقه خود را از آن‌ها بگیرید.
گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
