خوراکی‌ها و شیرینی‌های نوروزی ابرکوه/ «چنگال سین» شیرینی که ثبت ملی شده است
درگذشته مردم ابرکوه آداب‌ورسوم خاصی برای استقبال از نوروز داشتند که یکی از آن‌ها آماده کردن شیرینی‌ها و خوراکی‌هایی بود که بعضاً تهیه آن از یک ماه قبل آغاز می‌شد.
میراث آریا: پذیرایی از میهمانان نوروزی با خوراکی‌ها و شیرینی‌های خاص ازجمله چنگال سییَن، آش وُنگِرُک، گردو و بادام آب گُشا، از آداب‌ورسوم قدیمی مردم ابرکوه است.
چنگال سین
چنگال سیَن اصلی‌ترین شیرینی سنتی نوروزی ابرکوه، مؤثر در تقویت عمومی بدن، رفع ضعف و بی‌حالی، انرژی‌زا و اشتهاآور است که با گذر زمان هرگز فراموش نشده و هنوز هم برای پذیرایی‌های عیدانه مورداستفاده مردم ابرکوه قرار می‌گیرد که می‌توان از آن به‌عنوان سوغات این شهر نیز یاد کرد.
چنگال سییَن اصلی‌ترین شیرینی نوروزی ابرکوه بود که مراحل تهیه آن از اول اسفند آغاز می‌شد و مواد تشکیل‌دهنده آن آب، شیره انگور (ماده شیرین‌کننده اصلی شیرینی‌های قدیم)، هل، دارچین، زنجبیل، رازیانه، سیاه‌دانه زعفران، گلاب، ارده، گردو و پسته است.
این شیرینی عیدانه که شیوه تهیه آن نیز به ثبت ملی رسیده است، بسیار مقوی و اشتهاآور بوده و تقویت عمومی بدن، رفع ضعف و بی‌حالی، انرژی‌زایی، جلوگیری از بیماری‌های مفصلی و آرتروز ازئجمله خواص آن است.
نحوه تهیه چنگال سیَن به‌این‌ترتیب است که ابتدا مقداری گندم را در آب قرار می‌دادند تا جوانه بزند و بعد از چند روز، گندم‌های جوانه‌زده بر روی پارچه‌ای تمیز در آفتاب‌پهن می‌شد تا کاملاً خشک و برای آسیاب و تبدیل‌شدن به آرد آماده شود.
سپس از آرد حاصله با مخلوطی از آب، هِل سابیده شده، سیاه‌دانه، رازیانه و دارچین، خمیری تهیه و در تنورهای گِلی که آتشی از هیزم در درون آن بود، به نان‌های کوچک تبدیل می‌شد.
نان مذکور که حالت چسبندگی داشته و هنوز گرم بود، در یک ظرف بزرگ با آب، شیره انگور (ماده شیرین‌کننده اصلی شیرینی‌های قدیم)، زعفران، گلاب، ارده، گردو و پسته، مخلوط و آن‌قدر ورز داده می‌شد تا همه مواد به‌خوبی باهم ترکیب شود.
درنهایت چنگال سین با تزئیناتی خاص برای پذیرایی از میهمانان آماده می‌شود.
نان شیرین
نان شیرین، یکی دیگر از شیرینی‌هایی بود که در خمیر آن از آرد، شکر، زردچوبه و برخی طعم‌دهنده‌های طبیعی تهیه و گاهی به‌جای آب در آن از شیر استفاده می‌شد.
این شیرینی در تنور گِلی با آتشِ هیزم پخته و روی آن با «تخم خرفه» که تصفیه‌کننده خون و تسکین‌دهنده تشنگی است و می‌تواند برای رفع سرفه مفید باشد، تزئین می‌شد.
این نوع نان معمولاً به‌صورت خشک‌شده در سفره هفت‌سین قرار می‌گرفت.
آش هفت تخمه یا وُنگِرُک
آش «هفت تخمه یا وُنگِرُک» با ترکیبی از هفت دانه گیاهی (گندم، جو، ذرت، نخود، لوبیا، عدس و ماش) در اسفند طبخ می‌شد زیرا مردم ابرکوه باور داشتند که خوردن این آش در اسفند آنان را از خطر نیش حشرات گزنده در سال جدید مصون می‌کند.
آش رشته شنبه اول سال هم از دیگر غذاهایی بود که رشته آن را زنان در خانه تهیه می‌کردند.
آجیل‌های سنتی ابرکوه
بِرِشتَک یکی از آجیل‌های مردم ابرکوه بود که برای تهیه آن گندم را در آب و نمک می‌جوشاندند و چندین روز در آفتاب خشک می‌کردند. سپس گندم‌ها را روی تابه‌ای برشته‌کرده یا در اصطلاح محلی «بو می‌دادند» و درنهایت پس از مخلوط کردن با شاهدانه و کُنجِد به‌عنوان آجیل عید استفاده می‌کردند.
گردو و بادام آب گُشا هم از سه ماه قبل از عید آماده می‌شد تا در سفره هفت‌سین ابرکوهی‌ها قرار گیرد به این نحو که کوزه‌های کنار خانه‌ها پر از آب، آویشن و نمک می‌شد و گردو بادام‌ها باپوست داخل آن ریخته می‌شد.
شب عید که فرامی‌رسید، پوست گردو و بادام‌ها را شکسته و از مغزهای تازه آن‌ها استفاده کرده و این تازگی را به فال نیک گرفته و می‌گفتند: «با سال جدید میوه کهنه هم نو شد.»
گزارش از نجمه میثاق- کارشناس روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد
