آیین‌های ماه مبارک رمضان در یزد
یزدی‌ها به روایت تاریخ دیرتر از مردمان سایر مناطق ایران دین اسلام را پذیرفته‌اند، اما بعد از پذیرش اسلام، پایبندترین مردم به این دین بوده‌اند، بنابراین مناسبت‌های ویژه نظیر ماه مبارک رمضان همواره برای آن‌ها از ارزش و جایگاه بسیار بالایی برخوردار بوده است.
روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد: یزد، دارای پیشینه تاریخی کهنی است و به واسطه همین قدمت تاریخی، برای هر مناسبتی آیین‌های خاص وجود داشته و این رسوم به تدریج به فرهنگ بومی مردم این دیار تبدیل‌شده است.
مردم مؤمن و کویرنشین استان یزد که از دیرباز به ایمان و خداجویی شهره بوده‌اند به گرمی به استقبال این ماه می‌روند.
رمضان برای یزدی‌ها همواره از جایگاه بالایی برخوردار بوده ازاین‌رو بسیاری از مردم یزد روزها قبل از فرارسیدن این ماه مبارک، برای استقبال از این ماه آماده می‌شدند.
خانه‌تکانی یزدی‌ها برای استقبال از ماه رمضان
معمولاً از چند روز مانده به ماه مبارک رمضان، جنب و جوشی در مردم یزد دیده می‌شود به طوری که همه خود را برای این ماه مبارک آماده می‌کنند تا طی این ماه از هر کاری که سبب کوتاهی در عبادت و بجا آوردن آداب روزه‌داری شود، بپرهیزند.
مردم بسیاری از مناطق استان، برای ورود به ماه مبارک رمضان، همچنان که برای نوروز خانه‌تکانی می‌کنند، برای رمضان نیز خانه‌تکانی می‌کنند و چند روز قبل از فرارسیدن ماه رمضان، گرد و غبار از خانه می‌شویند، در ماه رمضان در اغلب خانه‌های یزد مانند ایام نوروز، رفت‌وآمد زیاد است و شاید همین امر علت اصلی خانه‌تکانی یزدی‌ها باشد.
این غبارروبی منحصر به خانه‌ها نیست و مساجد و امامزاده‌ها و بقاع متبرکه و حتی قبور شهدا و اموات نیز در آستانه این ماه غبارروبی و عطرافشانی می‌شود.
یکی از آیین‌هایی که در پیشواز ماه رمضان درگذشته انجام می‌شد و امروز به تدریج به دست فراموشی سپرده شده، آیین کلوخ اندازون است که البته در بسیاری از استان‌های دیگر نیز مرسوم بوده است.
کلوخ اندازون؛ آیین مشترک میان بسیاری از مردم ناحیه مرکزی ایران
بسیاری از مردم مناطق مختلف استان یزد به ویژه شهرستان‌هایی نظیر ابرکوه، روز قبل از ماه مبارک رمضان با حضور در مناطق خوش آب و هوا، مراسمی نظیر سیزده به در برپا می‌کنند و حلول ماه مبارک رمضان را به یکدیگر تبریک می‌گویند و روز خود را با طبخ آش شولی، تناول خوراکی‌های متنوع و گشت‌وگذار در طبیعت سپری می‌کنند.
اما یکی از مواردی که به رغم گذشت سال‌ها، هنوز هم پررنگ در یزد به ویژه در مناطق روستایی دنبال می‌شود، سفره‌های مرتضی علی (ع) است.
مردم اغلب نقاط یزد سفره ماه مهمانی خدا را در خانه خدا می‌گسترانند
در بسیاری از نقاط استان یزد به ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک‌تر، مردم اغلب در خانه‌های خود سفره‌های افطاری پهن نمی‌کنند بلکه ماه مهمانی خدا را در خانه خدا برگزار می‌کنند.
در روستاها که اغلب مردم به کشاورزی مشغول هستند، عصر هنگام وقتی به خانه بازمی‌گردند، نیازی به تهیه افطاری ندارند زیرا در مسجد با همکاری مردم روستا و خیران، برای همه اهالی سفره‌ای گسترده شده و همه هر شب به مهمانی خدا می‌روند.
در بسیاری از مناطق این مهمانی به صورت دوره‌ای و هر شب با خرج یک یا چند نفر از اهالی برگزار می‌شود و در برخی موارد که مردم استطاعت مالی چندانی ندارند، خیران وارد عمل می‌شوند.
یزدی‌ها علاوه بر رسم و رسوم زیبای خود که هر کدام از آن‌ها فلسفه‌ای زیباتر از نفس برگزاری مراسم دارند، خوراکی‌های ویژه‌ای نیز برای این ماه مبارک دارند.
پخت شولی و آش گندم، سورک و … ازجمله این موارد است و درگذشته در این زمینه حتی رسوم زیبایی نیز وجود داشته است.
در گذشته برای اینکه افراد سالمند و افرادی که از نظر مالی یا جسمی توانایی تهیه غذای مقوی برای روزه‌داری نداشتند نیز از خان کرم الهی بی‌بهره نبودند و به واسطه انسان‌های خیراندیش اطعام می‌شدند.
در گذشته‌ها بر سر هر کوی و گذری در یزد، در ماه رمضان دیگی بزرگ قرار داده می‌شد تا مردم نذورات خود را داخل آن قرار دهند و بانیانی از این نذورات آش گندم تهیه می‌کردند و هنگام سحر و افطار در همه محله‌ها دیگ‌های بزرگ را با گاری حمل می‌کردند و در هر خانه‌ای ظرف آشی می‌گذاشتند و در این بین افراد سالمند و ناتوان موردتوجه بیشتری قرار داشتند.
رسم کاسه همسایگی نیز همیشه در بین یزدی‌ها متداول بوده و اکنون نیز اغلب مردم هنگام افطار ظرفی از غذای خانه خود را برای همسایه نیز می‌برد.
ختم قرآن در منازل، آیینی چند صد ساله که این روزها در مساجد یزد دنبال می‌شود
یکی دیگر از مراسم ماه مبارک رمضان که همواره موردتوجه بوده، مراسم ختم قرآن است که قدمتی چند صد ساله در یزد دارد.
در ماه مبارک رمضان در بسیاری از خانه‌ها به‌طور مرتب جلسه قرآن برگزار می‌شد و هر روز یک جزء از قرآن در آن ختم می‌شد که این رسم زیبا امروزه بیشتر در امامزاده‌ها و مساجد انجام می‌شود اما هنوز هم کم نیست، تعداد خانه‌هایی که در طول ماه مبارک رمضان در آن ختم قرآن انجام می‌شود.
روضه قنبر
از دیگر رسوم مردم دارالعباده یزد در ایام ماه مبارک رمضان روضه قنبر است که از روز نوزدهم تا شب بیست و هفتم ماه رمضان، خوانده می‌شود.
این روضه بیشتر مخصوص زنان است که با نذری دادن و طلب حاجت در این چند روز مرسوم است و در خانه‌ها برگزار می‌شود.
برگزاری روضه قنبر نماد ضربت خوردن مولای متقیان است و با آداب خاصی توسط زنان برگزار می‌شود.
کیسه‌دوزی و لباس مراد
از دیگر آداب و رسوم مردم یزد که اکنون نیز به همان شکل و سیاق گذشته ادامه دارد و برگزار می‌شود، مراسم کیسه‌دوزی و پیراهن مراد است.
در این رسم باستانی که ریشه در آیین نیکان و گذشتگان دارد، شب ۲۷ ماه رمضان در میان نماز ظهر و عصر پارچه‌ای را به نیت شفا برای بیمار تهیه می‌کنند و آن پارچه را برش می‌دهند تا کار دوخت روی آن انجام شود.
دوختن پیراهن در این رسم که بیشتر توسط زنان انجام می‌شود، گاهی در همان مسجد انجام می‌شود و گاهی نیز به بعد از نماز موکول می‌شود و در منزل اقدام به دوخت آن می‌کنند. البته این رسم بیشتر در مسجد امیرچقماق یزد که سنگی را با نام مراد در خود دارد انجام می‌شود، اما در سایر مساجد نیز مرسوم است.
برخی که نذر دارند یا کسانی که مریض دارند، نذر می‌کنند این کار را انجام دهند و به همین منظور، پولی را از هفت نفر از سادات یا از هفت نفر زن به نام فاطمه برای تهیه پارچه می‌گیرند و بعد از تهیه پارچه، بین نماز ظهر و عصر آن را برش می‌دهند.
در روز ۲۷ ماه رمضان، پارچه‌ای را به مسجد می‌برند و بین دو نماز ظهر و عصر، پارچه را بریده و اعتقاد دارند، نباید از قیچی استفاده کنند و از چاقو یا تیغ استفاده می‌شود و با نخی که هم‌رنگ پارچه باشد، کیسه‌ای می‌دوزند و بین دو نماز از میان کیسه، نخ سبزی را عبور داده و انتهای نخ را به چند نخ گره می‌زنند و نخ را از سکه سوراخ داری که فردی حاجت دار داده بود، به سرکیسه می‌بندند.
پس از دوخت کیسه، آن را به فرد سفارش‌دهنده داده که تا وقتی حاجتش برآورده شود، از آن نگهداری کند و پس از برآورده شدن حاجت، سرکیسه را باز کند و سکه سوراخ‌دار را بیرون آورد و زیر لباس بدوزد، به طوری که دیده نشود و همیشه همراه خود داشته باشد.
بخت‌گشایی دختران؛ رسمی رایج در ۲۷ رمضان
این رسم برای بخت‌گشایی دختران در گذشته رایج بوده و اکنون هم رایج است که در ظهر جمعه هر هفته و شب بیست و هفتم ماه رمضان برگزار می‌شود.
وی با بیان اینکه این رسم در حال حاضر در مسجد جامع یزد رایج است، افزود: دختران دم بخت یک کیسه گردو یا بادام و یک عدد قفل را که بسته‌اند همراه پیرزن یا زنی که نزدش قرآن می‌خواندند برمی‌داشتند و به طرف مسجد جامع راه می‌افتند.
وقتی به نزدیکی مسجد می‌رسند، مقداری قند، نبات یا شیرینی را به عنوان هدیه و کام شیرینی به خادم مسجد می‌دهند و خادم در ورودی مسجد را برای آن‌ها باز می‌کند تا بتوانند مراسم گردو شکستن را انجام دهند.
اصل این رسم این‌گونه است که دختران در هر پله‌ای که بالا می‌رفتند، یک عدد گردو یا بادام زیر پا می‌گذارند و می‌شکنند تا به بالای مناره می‌رسند و اگر گردو یا بادام زیاد بیاید، آن را به فال نیک می‌گیرند.
این رسم اکنون هم وجود دارد و در پله‌های مسجد جامع یزد، هنوز هم پوسته‌های گردو و بادام دیده می‌شود.
پخت نان بیست و هفتم هنوز در میان مردم یزد مرسوم است
پخت نان مراد نیز از دیگر رسوم در شب بیست و هفتم ماه رمضان است که در میان مردم یزد به نان بیست و هفتم معروف است. برای تهیه و پخت این نان که در ابعاد کوچک و شبیه لقمه است باید پول آرد آن را از هفت نفر از اهل سادات یا پنج نفر مؤمن که نام پنج تن را دارند تهیه کنند و آرد نان را نیز از نانوایی که رو به قبله است می‌خرند، آرد را خمیر می‌کنند و نان می‌پزند و در میان مردم تقسیم می‌کنند.
خانواده‌هایی که مریض داشتند یا فرزندشان خدمت سربازی بود، نان مراد را می‌پختند. آن‌ها گاهی نان را خشک می‌کردند و در جیب سرباز و یا فردی که در زندان بود می‌گذاشتند، سرباز به خانه می‌آمد و زندانی نیز از بند آزاد می‌شد. این رسم هنوز هم در میان مردم یزد مرسوم است.
مراسم حنابندان روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان در میبد
با توجه به اینکه شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان شب کشته شدن ابن ملجم لعین نام گرفته، بنابراین بانوان میبدی برای نشان دادن شادی خویش از این اتفاق مراسم حنابندان انجام می‌دهند البته در سال‌های اخیر این مراسم کمرنگ‌تر شده و به دلیل مشغله‌های زندگی نزدیک به فراموشی است.
مراسم روضه قنبر، حنابندان روز بیست و هفتم شهرستان میبد و دوخت پیراهن مراد، از آئین‌های ماه مبارک رمضان در یزد است که در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از نجمه میثاق، کارشناس روابط عمومی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
انتهای پیام/
