گنجینه خاطره‌انگیز استان یزد در ماه مبارک رمضان/ مراسم حنابندان روز بیست و هفتم شهرستان میبد
یزد با توجه به پیشینه تاریخی‌اش، اصیل‌ترین آداب‌ورسوم محلی را به‌ویژه در ماه مبارک رمضان دارد به‌گونه‌ای که مردم این دیار در طول زمان، آن‌چنان به این مناسبت‌ها پایبند شده‌اند که جزء جدایی‌ناپذیر زندگی آنها شده است.
میراث آریا – شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان در برخی از خانه‌های شهرستان میبد مراسم حنابندان برگزار می‌شد تا به‌نوعی مردم علی‌الخصوص بانوان شادی و سرور خویش را از کشته شدن ابن ملجم نشان دهند.
آیین حنابندان در بین بانوان و در مراسم قرآن‌خوانی اجرا می‌شود و به حنای مراد معروف بوده است. دلیل آن شادی در کشته شدن ابن ملجم مرادی قاتل حضرت علی (ع) بود که یکی از موارد شادی و آرایشی زنان در قدیم همین حنا بستن بوده است.
قدمت این مراسم به بیش از ۸۰ سال پیش برمی‌گردد و از قدیم‌الایام در برخی از محلات شهرستان میبد و حتی روستاهای اطراف انجام می‌شده است.
با توجه به اینکه شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان شب کشته شدن ابن ملجم لعین نام‌گرفته، بنابراین بانوان میبدی برای نشان دادن شادی خویش از این اتفاق مراسم حنابندان انجام می‌دهند.
شرح مراسم
عامه مردم شب ۲۷ رمضان را خیلی مقدس می‌شمارند، بعضی اتفاق نظر دارند که یکی از شب‌های قدر شب بیست و هفتم است و بیشتر اهالی میبد از قدیم‌الایام روز ۲۷ رمضان که بانوان به قرآن‌خوانی می‌رفتند، مراسمی را اجرا می‌کردند که معروف‌ترین آنها مراسم حنابندان و پختن نان هفت فاطمه برای خیروبرکت بود.
بانوان زمانی که مراسم قرآن‌خوانی انجام می‌شد به نیت خوشحالی و شریک سرور و شادی اهل‌بیت حنا بسته، در این آیین، ظرف حنا را در بین بانوان می‌چرخانند و هر کدام یک قاشق از محتوای حنا را روی ناخن و یا کف دست خود می‌گذراند و اعتقاد دارند، این رنگ حنا تا رمضان سال آینده برای آنها خوش‌یمن است و قبل از اینکه رنگ این حنا کامل پاک شود، سعی می‌کنند اجازه ندهند تا رنگ حنا از روی ناخن‌هایشان برود و هر موقع رنگ حنا در حال تمام شدن بود دوباره تجدید می‌کنند. اعتقاد آنها به این‌گونه است که روز ۲۷ ماه رمضان قاتل امیرالمؤمنین(ع) قصاص می‌شود و با خضاب کردن شادی خود را نشان می‌دهند.
نان هفت فاطمه (س)
از دیگر کارهایی که انجام می‌دهند پختن نان هفت فاطمه است که در گذشته به این صورت بوده که از هفت نفر که نام آنها فاطمه باشد، آرد گرفته و به سراغ مغازه‌ای که رو به قبله بود و صاحبش فرد خوب و مؤمنی محسوب می‌شد، می‌رفتند و پولی می‌گرفتند، اگر هم هفت فاطمه در دسترس نبود از نفر قبلی می‌خواستند که دست خود را درون آرد زده و بیرون بیاورد. بعد آرد را با آب خمیر کرده و روی ساج می‌پختند و سورک‌های کوچک پخته‌شده را به برش‌های کوچکی تقسیم کرده و در آخر مراسم قرآن‌خوانی به مردم می‌دادند و به‌عنوان تبرک و خیر و برکت مواد غذایی مورد استفاده قرار می‌گرفت و این سورک‌ها را داخل گونی آرد خود برای تبرک نگه می‌داشتند.
مردم معتقد بودند اگر فردی که باید به سربازی برود این نان را بخورد از خدمت سربازی معاف می‌شود و یا اگر در زندان است آزاد می‌شود.
البته امروزه دیگر چنین نیست و فرد به مغازه رفته و آرد این نان را می‌خرد و بعد از خمیر، آنها را به‌صورت چانه‌های کوچک پهن کرده و در روغن سرخ می‌کنند و روی آن گل زرد ریخته و در پایان روی آن شکر می‌پاشند، برخی نیز نان سورک را در شیره قرار می‌دهند.
ابزار وابسته به این مراسم شامل یک ظرف حنای خیس‌خورده و سورک‌های کوچک پخته‌شده (نان هفت فاطمه) است و مکان‌های مربوطه مساجد و خانه‌هایی که مراسم قرآن‌خوانی ماه رمضان برگزار می‌شود.
بسیاری از آیین‌ها برای اینکه در حافظه افراد باقی بماند، در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده‌اند که مراسم حنابندان روز بیست و هفتم ماه مبارک رمضان در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۱ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران به ثبت رسید.
اجرای آن توسط مردم باعث خواهد شد که این آیین‌ها فراموش نشوند و به نسل‌های دیگر نیز انتقال داده شود.
هنوز هم چراغ این مراسم در خانه‌ها روشن است، دورهمی گرفتن، دعا خواندن و حنا گذاشتن برای نشان دادن شادی و شعف از کشته شدن ابن ملجم لعین سال‌هاست که یکی از مراسم مهم در شهرستان میبد بوده که همسو با اعتقادات مذهبی مردم این شهر و دیار است.
مولودی‌خوانی، کیسه مراد، هدیه بیست و هفتمی و انگشتر گردان از دیگر رسوم مردم استان یزد است که در روز بیست و هفتم ماه رمضان انجام می‌شود.
گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
