کاروانسراهای جهانی یزد، مهمان‌خانه‌های باشکوه تاریخی
روز یکشنبه ۲۶ شهریورماه ۱۴۰۲، در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان پرونده کاروانسراهای ایران تأیید شد و به ثبت رسید.
میراث آریا: ۵۴ کاروانسرای ایران به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی این کشور در فهرست جهانی یونسکو ثبت جهانی شدند و از این تعداد شش کاروانسرای تاریخی از استان یزد ثبت شدند.
در استان یزد، کاروانسراها به عنوان میراث پرافتخار و گران‌بهای شهر تاریخی یزد مطرح هستند که مقبولیت برای ثبت جهانی آن‌ها، متضمن ویژگی‌های شاخص معماری بوده است.
هر کدام از این کاروانسراها دارای خصوصیات متمایزی هستند، به عنوان مثال کاروانسرای زین‌الدین تنها کاروانسرای مدور ایرانی است و کاروانسرای انجیره قدیمی‌ترین کاروانسرای ثبتی مطرح است.
با توجه به اینکه ثبت جهانی بناهای تاریخی فرصت مناسبی برای توسعه گردشگری و استفاده بهینه و مناسب از این صنعت ارزش‌آفرین است، در ادامه به معرفی برخی ویژگی‌های کاروانسراهای جهانی یزد خواهیم پرداخت:
کاروانسرای زین‌الدین مهریز، تنها کاروانسرای مدور ایرانی شاهکار معماری دوران صفوی
کاروانسرای زین‌الدین بنایی خوش طرح و مستحکم است که در ۶۰ کیلومتری جاده یزد – کرمان واقع شده است.
این بنا از شاهکارهای معماری دوره صفویه محسوب می‌شود و تنها بنای مدور ایرانی است که توسط زین‌الدین گنجعلی خان ریگ حاکم کرمان به دستور شاه عباس صفوی در قرن ۱۰ هـ. ق ساخته شده است.
یکی از کاربردهای این کاروانسرا در گذشته محلی برای استقرار تفنگچیان و مستحفظان بوده و در حال حاضر با کاربری اقامتی-پذیرایی مورد استفاده گردشگران قرار می‌گیرد.
در بخش شمالی رباط اتاق‌هایی که شاه‌نشین عمارت بوده، قرار دارد که دارای سقفی بلند با کاربندی گچی است و در دو طرف کاروانسرا پله‌هایی وجود دارد که به پشت‌بام کاروانسرا راه دارد و می‌توان برای تماشای آسمان فوق‌العاده زیبای کویر از طریق این پله‌ها به پشت‌بام رفت.
این رباط از کاروانسرای بین شهری است و دارای پلان مدور و پنج برج نیم‌دایره است که به دیواره هشت متری آن متصل هستند، ساختمان آن آجری است و پس از در نسبتاً وسیع ضلع جنوبی، هشتی و صحن ۱۲ ضلعی قرار دارد. در اطراف صحن، رواق‌های سکو داری وجود دارد که در انتهای هر رواق، اتاق‌های مشابه به چشم می‌خورد.
از بارزترین مشخصه این بنا می‌توان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره کرد که کنگره‌ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب برج و دیوارها و نمای تمام آجر آن، چهره خاصی به این کاروانسرا داده است.
کاروانسرای زین‌الدین به شماره ثبتی ۹۲۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و در سال ۲۰۰۶ دیپلم افتخار یونسکو به دلیل احیا و سامان‌دهی با بهره‌گیری از مصالح سنتی را دریافت کرده است.
کاروانسرای شاه‌عباسی بنای زنده صفوی در میبد
مجموعه کاروانی میبد در راه ری – کرمان و همچنین راه موسوم به راه کربلا قرار گرفته که هسته بنیادین یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های راهداری بوده و بناهایی مانند چاپارخانه، آب‌انبار و یخچال و قبرهای سپرده‌ای برای انتقال اموات به سمت عتبات عالیات را شامل می‌شود.
این بنای به جای مانده از دوران صفوی، هنوز جایگاه اجتماعی خود را حفظ کرده و به عنوان یک نقطه زنده شهر محسوب می‌شود که اکنون به عنوان محل تولید و عرضه محصولات صنایع‌دستی بومی میبد فعال است.
به گفته او این بنا با شیوه چهار ایوانی و با آجر ساخته‌شده و در بر دارنده هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوض‌خانه، مهتابی، فضاهای سرپوشیده خاوری و باختری و تعداد صد اتاق برای استفاده کاروانیان بوده است.
کاروانسرای شاه‌عباسی میبد در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۵۷ با شماره ثبت ۱۶۱۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای آجری انجیره، منزلگاه قاجاری یزد
کاروانسرای آجری انجیره از کاروانسرای بین شهری استان، متعلق به دوران قاجار است که در بیابان انجیره، در مجاور راه قدیمی یزد به ساغند و طبس، در فاصله تقریبی ۵۰۰ متر از کاروانسرای سنگی انجیره قرار گرفته است.
کاروانسرای آجری انجیره با شماره ۳۲۸۱۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است، کاروانسرای انجیره به صورت چهار ایوانه اجرا شده و در چهار طرف آن برج‌هایی با تزئینات آجری به چشم می‌خورد.
مجموعه کاروانسرای انجیره شامل برج، قنات، راهروهای موازی در دو طرف کاروانسرا، آب‌انبار و … است، این بنای آجری از لحاظ معماری دارای پلان چهارضلعی منظم بوده که عمده مصالح به‌کاررفته در آن آجر است.
کاروانسرای رشتی عقدا بنایی قاجاری با سبک معماری صفوی
کاروانسرای رشتی عقدا، در دوره حکومت قاجار از سوی یکی از تجار یزدی به نام حاج ابوالقاسم رشتی به سبک و سیاق دیگر کاروانسراهای کشور و مانند دوره صفویان بنا شده است.
کاروانسرای رشتی بنایی است آجری با بادگیر دوطبقه، که در هر بدنه بنا هفته صفه به قرینه ساخته شده و صفه میانی بزرگ‌تر و شاه‌نشین است. صفه‌های دیگر هر یک به اتاقی راه دارد و در پس اتاق‌ها راهروهای اسطبل قرار گرفته است، در واقع نماسازی آجری و بادگیر دو طبقه از تزئینات این کاروانسرای تاریخی است.
کاروانسرای سنگی انجیره، قدیمی‌ترین کاروانسرای یزد
کاروانسرای سنگی انجیره اردکان، قدیمی‌ترین کاروانسرای ثبتی استان یزد است که قدمت آن مربوط به دوره ایلخانی است.
این کاروانسرا در بیابان انجیره در مجاور راه قدیمی یزد به ساغند و طبس، به فاصله تقریبی ۵۰۰ متر از کاروانسرای آجری انجیره قرار گرفته و با شماره ثبتی ۲۴۴۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
این بنا که در ساخت آن از سنگ و در بعضی قسمت‌های آن ازجمله پوشش هشتی ورودی از آجر استفاده شده، دارای پلان هشت‌ضلعی نامنظم است.
مصالح به کار رفته در بنا اکثراً سنگ و در بعضی قسمت‌ها از جمله پوشش هشتی ورودی از آجر است. طراحی کاروانسرا در مقیاس با کاروانسراهای دیگر متفاوت و فضای داخلی به گونه‌ای دیگر مورد استفاده بوده است.
اصطبل های کاروانسرا که در دو طرف آن قرارگرفته است هر کدام دارای دو ورودی است، یکی از ورودی‌ها به حیاط کاروانسرا و دیگری به هشتی ورودی راه دارد. در تمام اتاق‌ها فرورفتگی دو لابی شکل تاقچه و شومینه‌های قدیمی ایجاد شده است.
کاروانسرای خرانق بنایی به قدمت قاجار
کاروانسرای خرانق آجری و متعلق به دوران قاجار است و در چهار بدنه آن به قرینه پنج صفه (ایوان) احداث شده که صفه میانی، شاه‌نشین و بزرگ‌تر و در طرفین آن دو صفه کوچک‌تر قرار گرفته است.
در داخل هر یک از صفه های بدنه بنا (به استثنای شاه‌نشین) اتاقی احداث شده است. در قسمت بیرونی بنا و به منظور جلوگیری از رانش پایه‌ها در قسمت غربی ده صفه و در قسمت شمالی چهار پشت بند (پاپیل) احداث شده است.
این بنا در خرانق واقع شده و در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۲۳۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
گزارش از نجمه میثاق، کارشناس روابط عمومی اداره کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی یزد
انتهای پیام/
