منظر طبیعی و منحصربه‌فرد آدرشک شهرستان مهریز/ اکوسیستمی بسیار ارزشمند
همه یزد را به کویرهایش می‌شناسند، اما وجود دره‌ای زیبا با طبیعتی بی‌نظیر در این استان کویری همه را شگفت‌زده کرده است. این دره میزبان همیشگی کوهنوردها و دره‌نورد‌هاست. اگر شما هم اهل دره‌نوردی هستید، گشت‌وگذار در آدرشک مهریز روز خوبی را برایتان می‌سازد.
میراث آریا – منطقه آدرشک مهریز در قسمت شمال غربی منطقه کالمند بهادران قرار دارد. این مناطق از نگاه جغرافیای زیستی بخشی از رویشگاه‌های ایرانی تورانی را تشکیل می‌دهند. از مهم‌ترین ویژگی‌های این منطقه، تنوع زیستی بی‌نظیر و چشم‌انداز فوق‌العادهٔ منطقه است. به نوعی که می‌توان این پهنه را یکی از معدود مناطقی در استان یزد دانست که واجد ویژگی‌های متنوع زیستی شامل پوشش گیاهی، حیات‌وحش، اشکال ژئومورفولوژیکی منحصر (دره و غار، کوه) و … باهم است.
در استان یزد، شهرستان مهریز، شمال دهستان تنگ چنار مهریز، در ۱۰ کیلومتری جاده‌ای کوهستانی، موسوم به جاده کنج کوه که دسترسی روستاهای پراکنده در ارتفاعات مهریز را تأمین می‌کند، مسیر خاکی به طول حدوداً ۱۰۰ متر و با شیب تند وجود دارد که به ابتدای دره‌ای با جداره‌های بلند منتهی می‌شود. این مکان نقطه آغازین مسیری خاکی است حاصل رفت‌وآمد طبیعت‌گردان و تردد بسیار محدود وسایل نقلیه هست.
این جاده خاکی با فراز و فرود، با پیچ و تاب بسیار از ارتفاعات نه چندان مرتفع منطقه عبور کرده و به پهنه‌ای وسیع با پوشش گیاهی بسیار متنوع، یک دست و با زیبایی خیره‌کننده منتهی می‌شود.
در طول این مسیر در یک سمت جداره‌های صخره‌ای و سمت دیگر دره‌ای با عمق متفاوت، گاهی تا بیش از ۳۰ متر وجود دارد و در این قسمت می‌توان اشکال کارستی زیبایی عمدتاً به شکل دره‌های عمیق و سنگ‌های فرم گرفته از فرسایش آبی دید.
آدرشک از عمیق‌ترین دره‌های ایران و از جاهای دیدنی مهریز محسوب می‌شود. به لطف برف‌هایی که دامنه کوه آدرشک و قله میل فرنگی را می‌پوشاند، این منطقه آبخیز است به همین خاطر طبیعتی متفاوت با دیگر جاهای یزد دارد. در مسیر رسیدن به قله کوه، ۱۵ آبشار از دامنه‌ها جاری است که زیبایی دره را چند برابر می‌کند. تا چند سال پیش کسی از وجود این دره زیبا خبر نداشت، اما گروهی از کوهنوردها این جای دیدنی را پیدا کردند. امروزه گروه‌های مختلف گردشگری از این دره دیدن می‌کنند.
کوه آدرشک (میل فرنگی) که به‌زعم کوهنوردان، یکی از فنی‌ترین قله‌های ایران است بسیار صعب‌العبور بوده، در بسیاری از مسیرها تنها با حمایت ابزار فنی امکان صعود وجود داشته و چندین دهانه غار فنی و عمیق نیز در نزدیکی قله آن اکتشاف شده است.
در سال‌های اخیر این منطقه مورد توجه بسیاری از مردم و گردشگران قرار گرفته که به خصوص در فصل بهار برای تفرج و تماشای این چشم‌انداز زیبا به این منطقه می‌آیند، گردشگران وارد شده به این منطقه شامل اغلب اکوتوریست، شکارچیان و ساکنین محلی و مردم عام هستند.
دلیل نام‌گذاری دره آدرشک مهریز
به این منطقه و ارتفاعات پیرامونی آدرشک گفته می‌شود، دلیل اصلی اسم این دره، به پوشش گیاهی منطقه است.
در گذشته در هر بخش و مزرعه داخل آدرشک، درختچه‌های زرشک مرغوب روییده بود و به داشتن کیفیت بالا مشهور بوده است. به همین خاطر به این منطقه آزرشک می‌گفتند. در ابتدا کلمه در گویش یزدی نشان از مهم و پراهمیت بودن دارد. حرف آ در اینجا به معنی بهتر و برتر است و آزرشک معنی زرشک مرغوب‌تر و بهتر را می‌دهد. دره آزرشک هم به دره‌ای با درخت‌های زرشک مرغوب معروف بوده و اشاره می‌کند. در طول این سال‌ها کلمه آزرشک تغییر کرد و در حال حاضر مردم آنجا را به آدرشک می‌شناسند. این منظر طبیعی در سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
ارزش گونه‌ای اثر
محدوده منظر طبیعی آدرشک یکی از عرصه‌های طبیعی و نسبتاً دست نخورده‌ای است که اکوسیستمی بسیار ارزشمند محسوب می‌شود. به همراه مناطق اطراف آن از جمله منطقه حفاظت‌شده کالمند بهادران، منطقه قرق علی آباد چهل گزی و دامگاهان از جمله به دلیل وجود چشمه‌های آب و موقعیت کوهستانی آن از تنوع زیستی بالای گونه‌های گیاهی و جانوری برخوردار است. این منطقه از جمله مهم‌ترین مناطق حضور و آبشخور حیات‌وحش منطقه نظیر کل و بز کوهی، پایکا، انواع خزندگان، پرندگان است. از طرفی این دشت به‌عنوان یکی از رویشگاه‌های طبیعی زیره در پهنه استان یزد مطرح است.
در این منطقه ۲۴ گونه از پستانداران شناسایی شده است که در زیستگاه‌های کوهستانی، تپه ماهوری و دشتی زیست می‌کنند و از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان آهو، گورخر، کل و بز، قوچ و میش، جبیر، پلنگ، یوزپلنگ، کاراکاس، گربه پالاس، روباه معمولی، روباه شنی، شاه روباه، شغال، گرگ، کفتار، تشی، خرگوش و… را برشمرد. در منطقه حفاظت شده کالمند بهادران مجموعاً ۴۸ گونه پرنده شناسایی شده که از تنوع گونه‌ای قابل توجه ای برخوردار است که از مهم‌ترین آن‌ها کبک، تیهو، زاغ بور، باقرقره، دلیجه، عقاب طلایی، سارگپه پابلند، سنقر سفید و… را می‌توان نام برد. مجموعاً ۱۳ گونه دوزیست و خزنده در منطقه شناسایی شده که شامل یک‌گونه دوزیست، یک‌گونه لاک‌پشت، پنج گونه مارمولک و شش گونه مار است.
از آنجایی که شکل عمده منطقه را تیپ کوهستانی و دشتی تشکیل می‌دهد حضور گونه‌های جانوری وابسته به این دو تیپ نظیر کل و بز، پلنگ و تیهو در زیستگاه‌های کوهستانی و آهو، هوبره، زاغ بور و باقرقره در زیستگاه‌های دشتی مشهودتر است.
یکی از دره‌هایی که در این قسمت به فاصله حدوداً ۱۵ دقیقه پیاده‌روی تا درب ورودی مجموعه شکل گرفته، تحت عنوان دره کَل کوه شناخته می‌شود. این دره پدیده‌ای کارستی است و به نوعی می‌توان آن را کانیون در مقیاسی کوچک محسوب کرد.
این دره، دره‌ای نسبتاً طولانی بوده و پیمایش آن حدوداً ۳ ساعت زمان می‌برد و شامل ۱۱ فرود کوتاه و بلند است که بلندترین آن ۲۰ متر ارتفاع دارد. در کف آن نیز حوضچه‌های آب و گنداب قرار دارد که به سبب ارتفاع بالای جداره‌ها غالباً آفتاب بر آن‌ها نمی‌تابد و در تمام طول سال این حوضچه‌ها آب‌دار هستند. در صورت بروز بارندگی به شکل رودخانه در کف آن جاری است و در مهر و موم‌های خشک سال به‌صورت گنداب‌های ساکن باقی می‌مانند. این بخش مکان مناسبی جهت ورزش‌ها چون دره نوردی و صخره‌نوردی هست و در حال حاضر نیز این سایت تمرینی دره نوردی و صخره نوردی در این جداره ایجاد شده که به شکل محدود علاقه‌مندان به انجام تمرینات ورزشی مشغول می‌شوند. علاوه بر آن دوچرخه‌سواری نیز یکی از فعالیت‌هایی است که در این مسیر به وفور به چشم می‌خورد.
گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد
