درس هایی که از زلزله بم می توان آموخت ۲
زلزله ۵ دی ماه بم هر چند فاجعه ای انسانی آفرید و ضایعه ای بسیار هولناک بود، لیکن چنانچه از این پدیده درس عبرتی گرفته باشیم و به اصلاح روش های خود در این موضوع بپردازیم می تواند این تهدید تبدیل به فرصت مناسبی برای مقابله با این موضوع گردد.
ج- مرجله نجات بخشی
اولین مرحله پس از وقوع زلزله، مرحله نجات بخشی می باشد، که خود شامل امداد، نجات و اسکان موقت می گردد. در این مرحله باید سریعا برای نجات شهروندان اقدامات ایمنی اولیه صورت گیرد، آماده
به کار بودن سیستم روشنایی اضطراری قابل حمل و تجهیزات اولیه نجات بخشی ، می تواند ساکنین گرفتار شده در ساختمان های آسیب دیده را در اسرع وقت از خطرات جدی نجات دهد.
این اقدامات اولیه شهری یا (فوریت ها شهری)باید در ساختمان های مقاوم به زلزله درشهرها مستقر باشند و کمک های امداد و نجات خود را سریعا شروع نمایند تا نیروهای ستاد حوادث و سوانح غیرمترقبه و مجهز خود را به صحنه حادثه برسانند و امداد و نجات با امکانات بیشتری تداوم یابد.
شهر بم فاقد آن مرکز امداد و نجات واولیه و بود و سرعت عمل و عملکرد ستاد حوادث و سوانح غیر مترقبه نیز علی رغم تلا شهای فراوان انجام شده ضرورت تجدید نظر در این ساختار قدیمی قطعی گردیده است. لذا با توجه به حوادث مکرر زلزله در مناطق مختلف کشور و آسیب های سنگین ناشی از این حوادث ضرورت دارد (سازمان مدیریت مقابله با حوادث و سوانح)زیر نظر نماینده ویژه رئیس جمهوری با اختیارات ویژه ایجاد شود تا بتواند درهنگام وقوع سانحه طبق مدل های پیش بینی شده به فوریت مدیریت حادثه را برعهده گرفته و کلیه دستگاه های ذیربط ملی ، استانی و نهادهای مربوطه را دراین راستا هماهنگ و فعال نماید، تا مرحله نجات بخشی را در دو بخش امداد و نجات و اسکان موقت تا حصول نتیجه مطلوب دنبال نماید.
همچنین ضرورت دارد این سازمان با توجه به ظرفیت بالای مشارکت های مردمی و استفاده بهینه از این توان مردمی سریعا نسبت به نهادینه کردن این ظرفیت ها در قالب سازمان های تخصصی غیر دولتی با مدیریتی ویژه اقدام نموده و هر سال حداقل دو بار مقابله با سانحه را در یکی از شهرهای زلزله خیز تمرین نماید تا آمادگی لازم برای مقابله با سانحه در کوتاه ترین فرصت ایجاد شود.
د – مرحله بازسازی
پس از اتمام مرحله نجات بخشی(امداد، نجات و اسکان موقت)مرحله بازسازی شروع می گردد، ضرورت دارد یک هیات راهبردی مرکب از عضا(وزارت مسکن و شهرسازی،وزارت کشور، سازمان میراث فرهنگی کشور،سازمان مدیریت و برنامه ریزی، موسسه زلزله شناسی کشور، وزارت جهاد و کشاورزی، وزارت صنایع و معادن ، وزارت بازرگانی، وزارت امور اقتصادی و دارایی) زیر ضمن فراهم نمودن ویژه رئیس جمهوری تشکیل تا در هنگام وقوع زلزله ضمن فراهم نمودن مقدمات کار و دستور انجام مستند سازی آسیب های وارده و تحلیل آنها اصول راهبردی بازسازی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و کالبدی و توجه به مقاوم سازی ساخت و سازها در مقابل زلزله ، رعایت اصول اقلیمی و جغرافیایی، توجه به الگوهای سکونت و طراحی شهری منطبق با هویت تاریخی فرهنگی و ویژگی ها مردم شناسی آن منطقه را تصویب نماید.، تا بر اساس آن مشاورین مربوطه بتوانند در اسرع وقت طرح استراتژیک بازسازی منطقه را با توجه به اصول فوق تهیه نمایند، خصوصا مشاورین معمار و شهر ساز با توجه به اصول فوق و تحقیقات انجام شده الگوی محله بندی و ساخت واحدهای مسکونی را ارائه نمایند تا پس ا آن تحت یک مدیریت اجرایی منسجم اجرای طرح استراتژیک بازسازی ساختارهای اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و کالبدی منطقه به عنوان یک میثاق ملی مورد توجه کلیه دستگاههای اجرایی قرار گیرد. و طرح بازسازی محلات مختلف شهر نیزبا نظارت مدیریت واحد به نهادهای ذیربط واگذار گردد ، تا با ایده های مشارکت جویانه در همه زمینه ها از مرحله شناخت و برنامه ریزی تا اجرا کارها را پیش برند.
اما در خصوص بناهای تاریخی که مربوط به جنبه های بخشی میراث فرهنگی می شود در محله اول رعایت دقیق حریم آنها بسیار ضروری است خصوص در هنگام آوار برداریهای شهر، درمرحله دوم در ساخت و سازهای واقع درحریم منظری بناهای تاریخی باید ضوابط تفکیک قطعات ، ضریب اشغال، ارتفاع ساختمان ها، نماسازی وانتخاب مصالح دقیقا مورد توجه قرار گیرد، در مرحله سوم همزمان با انجام مستند سازی های دقیق از بناهای تاریخی علمیات تثبیت آنها باید انجام شود، در محله چهارم با انجام تدریجی آواربرداری ضمن ادامه مستند سازی آسیب شناسی دقیق باید صورت گرفته و با تجزیه وتحلیل آنها ضمن ادامه عملیات تثبیت و استحکام بخشی اضطراری ،باید جلوگیری از تخریب بیشتر بناها و ساماندهی آنها نیز باید انجام گردد، درمحله پنجم که مرحله بسیار مهمی می باشد، با توحه به آسیب های وارده به بناهای تاریخی ، اهمیت آثار ؛ قابل دسترس بودن مصالح اولیه ، دسترسی به تکنولوژی ساخت، مدارک و مستندات موجود و خواسته شهروندان که بر اساس پژوهش های میدانی و کتابخانه ای انجام خواهد شد طرح درمان بناهای تاریخی مورد توجه قرار می گیرد در این طرح درمان روش های مختلف از تثبیت، استحکام بخشی اضطراری و ساماندهی ، استحکام بخشی اساس و مقاوم سازی در مقابل زلزله، مرمت و بازسازی یا ترکیبی از آنها انتخاب خواهد شد .
در صورتی که آسیب های وارده بسیار زیاد، اهمیت اثر بسیار کم و خواسته شهروندان بسیار ضعیف، مصالح و تکنولژی ساخت بنا فراموش شده، مدارک و مستندات بسیار نازل باشد در همان مرحله تثبیت، استحکام بخشی اضطراری و ساماندهی کار متوقف خواهد شد و در غیر اینصوترگزینه های دیگر مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
امید است با عبرت گرفتن ازحوادث پیش آمده اهمیت نگاه به زندگی از منظر میراث فرهنگی در جنبه های بخشی و فرابخشی آن مورد توجه مردم و مسئولین قرار گیرد. تا با اهمیت دادن به تجارب گذشتگاه در تعامل با این سرزمین کهن و استفاده از دانش های نوین بتوانیم راه حل های بهینه و به صرفه را انتخاب کنیم، زلزله در کشورما پدیده نوظهوری نیست که از آن تجربه ای نداشته باشیم و نسبت به آن وحشت کنیم بلکه هشدارهای مکرری است برای توجه به ساختارهای طبیعی، تاریخی این سرزمین و پیدا کردن راه حل های بهینه مطابق با این ساختارها، کسانی که به این ندای طبیعی گوش جان فرا دهند و تدابیر لازم را بیاندیشند ضمن رشد دانش خود و جامعه آسیب ها را کاهش خواهند داد وقهر طبیعت را تبدیل به تذکرات دوستانه طبیعت خواهند نمود و کسانی که تذکرات را نشوند با کم خردی خود لطف طبیعت را خشم طبیعت تلقی خواهند کرد.
