بسیج
پنجم آذر ماه سال روز تشکیل نهاد بسیج به فرمان حضرت امام خمینی (ره) است و همین ایام بهانه‌ای شد تا بار دیگر نظری بیندازیم به نقش مسؤولیت‌های سنگین این نهاد که محدوده آن را همه کسانی تشکیل می‌دهند که دل در گرو تحقق اهداف و آرمان‌های بلند امام راحل(ره) و عملی شدن شعارهای نجات بخش انقلاب اسلامی دارند و در هر زمان با درک شرایط و موقعیت انقلاب و کشور از هیچ‌گونه خدمت و یاری رسانی به نظام و کشور دریغ نمی‌ورزند.
پنجم آذر ماه سال روز تشکیل نهاد بسیج به فرمان حضرت امام خمینی (ره) است و همین ایام بهانه‌ای شد تا بار دیگر نظری بیندازیم به نقش مسؤولیت‌های سنگین این نهاد که محدوده آن را همه کسانی تشکیل می‌دهند که دل در گرو تحقق اهداف و آرمان‌های بلند امام راحل(ره) و عملی شدن شعارهای نجات بخش انقلاب اسلامی دارند و در هر زمان با درک شرایط و موقعیت انقلاب و کشور از هیچ‌گونه خدمت و یاری رسانی به نظام و کشور دریغ نمی‌ورزند. به راستی که بسیج و گرامی داشت مقام و جایگاه آن با برگزاری سمینارها و یا تعارفات معمولی در حالی که هیچ تلاشی برای به فعلیت رساندن نیروی عظیم نهفته در وجود بسیجیان صورت نگیرد راهی به جایی نخواهد برد.حیثیت امروز نظام، تا حد زیادی مدیون بسیج و حضور همه جانبه مردم در آن بوده است، حتی تصاحب قدرت جهانی اسلامی با بسیج همه جانبه و فراگیر در جهان میسر خواهد بود به گفته امام راحل، این امر شدنی است و باید به دنبال تحقق یافتن آن بود.
مقدمه:
بدون تردید نقش و جایگاه بسیج در کشور، ارتباط جدی و مستقیمی با امنیت دارد، زیرا بسیج، اساساً یکی از مؤ‌لفه‌های امنیت در کشور است. در هر حکومتی، نهادها و سازمان‌هایی وجود دارد که توقعات و انتظارات از آن نهادها، ارتباط مستقیم با تعریف جایگاه و اهداف تاسیس آنها دارد. براین اساس، هر نوع قضاوت یا انتظار و توقع درباره یک نهاد، اگر حکیمانه، منصفانه، قانونی و معقول باشد، بی‌تردید با جایگاه و اهداف تشکیل نهاد مذکور ارتباط منطقی و صحیح خواهد داشت. به عنوان مثال، اگر دستگاه قانون‌گذاری را در نظر بگیریم، چنانچه بخواهیم قضاوت و توقع‌مان از آن، منطقی و درست باشد، باید جایگاه و هدف از تشکیل آن را درست تبیین کنیم. در این صورت، اگر در موردی، آن قضاوت و توقع فرضاً با خواسته‌ها و تمایلات فکری و سیاسی ما نیز همگون نبود، عقل، انصاف و ایمان دینی ما حکم می‌کند تمایلات و گرایشات خویش را کنار نهاده و قضاوت‌مان را تصحیح و تعدیل کنیم. در این زمینه، حتی حس وطن‌دوستی و عِرق ملی نیز ما را به همین سو رهنمون می‌سازد. در مواردی که نهاد مورد نظر با مقولاتی همچون منافع و امنیت ملی ارتباط پیدا کند، به طریق اولی باید نگاه، قضاوت و انتظار ما از آن نهاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار گردد و با نوعی تکریم، خشوع، محبت، قدرشناسی و تعصب مثبت و سازنده نسبت به آن همراه باشد. جایگاه و شان بسیج در جمهوری اسلامی ایران به طور عام و نقش آن در حوادث به گونه خاص می‌باشد.
بسیج چیست؟ و بسیجی کیست؟
اگر بخواهیم مفهوم بسیج و بسیجی را در ادبیات انقلاب اسلامی جستجو کنیم، چاره ای جز بیان مراد حضرت امام (ره) از بسیج و بسیجی نداریم. در اندیشه امام(ره) بسیج نهادی است اجتماعی با ابعاد متعدد. در این نگرش بسیج دیگر صرفاً سازمانی نظامی نیست که فقط در زمان جنگ و برای دفاع در مقابل دشمن شکل گرفته باشد، بلکه نهادی است وسیع و پاسخگوی نیازهای اساسی و حیاتی جامعه و با اجزای دیگر نظام، چنان هماهنگی و پیوند دارد که انفصال آن جز با انحلال جامعه اسلامی متصور نیست. بسیج در صورتی می تواند نهادی جامع و شامل جهات متعدد و پایدار شناخته شود که نیازهای دایمی و باورها و ارزش های فرهنگی پدید آورنده آن به روشنی تعریف شوند، این نیازها ممکن است اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و یا نظامی باشند.
به فرموده امام(ره) « بسیج شجره طیبه و درخت تناور و پر ثمری است که شکوفه های آن بوی بهار وصل و طراوت یقین و حدیث عشق می دهد، بسیج مدرسه عشق و مکتب شاهدان و شهیدان گمنامی است که پیروانش بر گلدسته های رفیع آن، اذان شهادت و رشادت سر داده اند. بسیج میقات پا برهنگان معراج اندیشه پاک اسلامی است که تربیت یافتگان آن، نام ونشانی در گمنامی و بی نشانی گرفته اند.»(1)
از دیدگاه امام بسیجی کسی است که در عمل علاقه خود را به پیشرفت و حفظ و گسترش اقتدار نظام اسلامی و شأن و حیثیت ملت مسلمان نشان دهد. یعنی بسیجی بودن معیار و ملاکی است که بر اساس آن میزان تعهد اعضای آن به اصول و آرمان های انقلابی سنجیده می شود.
تاریخچه پیدایش بسیج
از دیدگاه امام(ره) تاریخ و سابقه بسیج به بیداری قوم بنی اسراییل و قیام آن قوم بر ضد ظلم فرعونی به فرمان حضرت موسی علیه السلام و بسیج اصحاب پا برهنه و فقیر صفه در برابر ظلم و غارت اشراف بت پرست مکه، به دعوت رسول اکرم – صلی الله علیه و اله و سلم – و نیز اهتمام ائمه اطهار علیهم السلام. که نگرش الهی داشتند و به تشویق مردم به هم پیمانی برای حل مسائل سیاسی و کاهش گرفتاری مسلمین باز می گردد.در عصر حاضر هم، بسیج مردم در جریان تحریم تنباکو و مبارزه بر ضد استعمار دولت انگلیس به فتوای مرحوم میرزای شیرازی و قیام پانزده خرداد در سال ۱۳۴۲ در برابر ظلم و خیانت رژیم پهلوی و استمرار مبارزه آنان تا سرنگونی حکومت شاهنشاهی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ماهیت بسیجی دارد.«سنگ بنای بسیج بر حکم فقهی و جهادی استوار است؛ جهادی که مبتنی بر روحیه دفاعی باشد و نه تهاجمی یا جهان گشایی، بسیج در نظر امام مولودی جدید است که کارشناسان جهانی نمی توانند آن را بشناسند، هر گاه قوه ایمان در ملتی زنده شود، همگان را به قیام الله فرا می خواند و می تواند سرتاسر یک کشور را بسیج نماید، معیار حرکت بسیج هم همین اسلام و درک مفاهیم عالیه آن است».(2)
از نظر حضرت امام برای پیدایش و تقویت روح ایمان در میان مردم که موتور حرکت بسیج هستند؛ دو عامل نقش بی بدیل و غیر قابل انکار دارد؛ یکی مساجد، دیگری روحانیت.(۳)
مساجد مرکز بسیج مردمی بر ضد اهداف شوم دشمن است. مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش حرکت های اسلامی بوده، از مسجد، تبلیغات اسلامی شروع می شده است و حرکت قوای اسلامی برای سرکوبی کفار و وارد کردن آنها در بیرق اسلام از مسجد بوده است، همیشه در صدر اسلام مسجد مرکز حرکات و مرکز جنبش ها بوده است.(۴)
پیغمبر مسجد جیوش را برای کوبیدن قدرت ها تجهیز می کرد.روحانیت هم از این قدرت و توان بهره مند است که بتواند مردم را بسیج کند.
مأموریت های بسیج
مهم ترین مأموریت های بسیج را در حال حاضر می توان بدین شرح خلاصه کرد:
۱) مقابله با استکبار:
در رأس مأموریت های بسیج و ستیز با جهانخواران و به ویژه دشمن اصلی این انقلاب، امریکاست. در یکی از پیام های امام(ره) به مناسب هفته بسیج در تاریخ ۲ آذر ۱۳۶۷ می خوانیم:
«من مجدداً به همه ملت بزرگوار ایران و مسؤولان عرض می کنم چه در جنگ و چه در صلح بزرگ ترین ساده اندیشی این است که تصور کنیم جهانخواران خصوصاً امریکا و شوروی از ما و اسلام عزیز دست برداشته اند؛ لحظه ای نباید از کید دشمنان غافل بمانیم. در نهاد و سرشت امریکا کینه و دشمنی با اسلام ناب محمدی – صلی الله علیه و آله و سلم – موج می زند. در ادامه برای مقابله با آنان می فرماید: خلاصه کلام اگر بر کشوری نوای دلنشین تفکر بسیجی طنین انداز شد، چشم طمع دشمنان و جهانخواران از آن دور خواهد گردید والا هر لحظه باید منتظر حادثه ماند». بسیج باید مثل گذشته و با قدرت و اطمینان خاطر به کار خود ادامه دهد…(۵)
۲) قیام در مقابل انحرافات :
«اکنون که به حمدالله تعالی دانشگاه از چنگال جنایت کاران خارج شده و بر ملت و دولت جمهوری اسلامی است، در همه اعصار که نگذارند عناصر فاسد دارای مکتب های انحرافی یا گرایش به غرب و شرق در دانش سراها و دانشگاه ها و سایر مراکز تعلیم و تربیت نفوذ کنند و از قدم اول جلوگیری نمایند تا مشکل پیش نیاید و اختیار از دست نرود و وصیت اینجانب به جوانان عزیز دانشگاه ها و دبیرستان ها آن است که خودشان شجاعانه در مقابل انحرافات قیام نمایند تا استقلال و آزادی خود و کشور و ملت خودشان مصون باشد». (6)
۳) تحمل صبر و مبارزه علمی و عملی :
من در اینجا به جوانان عزیز کشورمان به این سرمایه ها و ذخیره های عظیم الهی و به این گل های معطر و نو شکفته جهان اسلام سفارش می کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید و خودتان را برای مبارزه علمی و عملی بزرگ تا رسیدن به اهداف عالی انقلاب اسلامی آماده کنید… مبارزه علمی برای جوانان زنده کردن روح جستجو و کشف واقعیت ها و حقیقت هاست، و اما مبارزه عملی آنان در بهترین صحنه های زندگی و جهاد شهادت شکل گرفته است.
۴) تعلیم و تربیت جوانان در جهت پاسداری از اصول و اهداف انقلاب و نظام :
«… بسیجیان در تعلیم و تربیت جوانان و نوجوانان مساعی جمیله خود را روز افزون کنند».(7)
مسئولیت‌های بسیج
با توجه به جایگاه بسیار حساس بسیج در نشان دادن چهره نظام جمهوری اسلامی و ایجاد جاذبه در درون جامعه برای مشارکت و جذب هر چه بیشتر جوانان و نوجوانان به سمت الگوهای سازنده مبتنی بر هویت ملی – مذهبی از دیدگاه مقام معظم رهبری، بسیج و بسیجی مسؤولیتی سنگین را به عهده داشت و توانست یک ارتش معنوی مردمی را پایه ریزی کند. به طوری که امام خمینی(ره) در مورد بسیجیان قهرمان فرمودند: شما آیینه مجسم مظلومیت ها و رشادت های این ملت بزرگ، در صحنه نبرد و تاریخ مصور انقلابید. شما فرزندان مقدس و پرچمداران عزت مسلمین و سپر حوادث این کشورید. شما یادگاران و همسنگران و فرماندهان و مسؤولان بیداردلانی بوده اید که امروز در قرارگاه محضر حق مأوا گزیده اند. من به طور جد و اکید می گویم که انقلاب و جمهوری اسلامی و نهاد مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که بحث از بزرگ ترین سنگرهای دفاع از ارزش های الهی نظام ما بوده و خواهد بود، به وجود یکایک شما نیازمند است چه صلح باشد و چه جنگ.(۸)
در طول ۸ سال دفاع مقدس، بسیج آن چنان ظاهر شد که دشمنان اعتراف کردند که قدرتی که در بسیج نهفته، توان مقابله با یکایک ارتش های کلاسیک جهانی را دارد. دشمن که سودای فتح سه روزه را در سر می پروراند، در همان روزهای نخستین با مردمی مواجه گشت که با دست خالی اما با سلاح ایمان و اعتقاد به ارزش های الهی و انسانی به دفاع از کیان مقدس نظام اسلامی برخاسته بودند و از ایثار جان خویش دریغ نمی کردند.
جوانان سلحشوری که به فرمان امام(ره) در پایگاه های مقاومت تحت عنوان بسیجی گرد آمده بودند و با کوچک ترین اشاره ایشان به جبهه های نبرد هجوم می بردند و تا آخرین قطره خون خویش ایستادگی و مقاومت می کردند وظیفه بسیج فقط به جنگ و مساله نظامی محدود نمی شود و امنیت داخلی کشور در سخت ترین شرایط یعنی دوران فعالیت منافقین و دیگر گروه های ضد انقلاب که با کمک کشورهای خارجی ذی نفع در ایران درصدد آشوب و تنش و تجزیه و جدایی قسمت هایی از خاک کشور بودند، به مدد نیروی بسیج و پایگاه های مقاومت حفظ شد. در حوادث طبیعی و بلایا، همچون زلزله، سیل و طرح واکسیناسیون فلج اطفال حضور بسیجیان گره گشای مشکلات و مایه دلگرمی مردم و مسؤولان بوده است. کما این که در حادثه اسفبار زلزله رودبار در سال ۱۳۶۹ سرعت عمل و ایثار نیروهای مردمی در عملیات نجات به حدی بود که خارجیان حاضر در منطقه با اظهار تعجب از حضور گسترده بسیجیان اقرار کردند که به حضور آنان احتیاج نیست. در زلزله اسفبار استان قزوین، در همان ساعات اولیه، مردان بسیجی در منطقه زلزله زده در کنار نیروهای امداد هلال احمر و … و زنان بسیجی در شهرها با تشکیل صف های بسیار طویل اهدای خون و اهدای کمک های نقدی و جنسی جهانیان را به تحسین واداشت. امام خمینی(ره) در مورخ ۲/۹/۶۷ در هفته بسیج درباره خطر غفلت از بسیجیان و روحیه بسیجی گری به مسؤولان پیامی را صادر می‌فرمایند.
ایشان فرمودند: «من دست یکایک شما پیشگامان رهایی را می بوسم و می دانم که اگر مسؤولان نظام اسلامی از شما غافل شوند، به آتش دوزخ الهی خواهند سوخت. بار دیگر تأکید می کنم که غفلت از ایجاد ارتش بیست میلیونی (بسیج) سقوط در دام دو ابرقدرت جهانی را به دنبال خواهد داشت. من از تمامی بسیجیان خصوصاً از فرماندهان عزیز آن تشکر می کنم و از دعای خیر برای این فرزندان با وفای اسلام غفلت نخواهم نمود».(9)
آری، مسؤولان در برابر حفظ روحیه ایثار و خدمت که از ویژگی های بسیجیان است، مسؤول هستند، هر گونه تجمل گرایی و عدم کارایی در عرصه مسؤولیت و بی توجهی به روحیه و عواطف مردم خطری است که می تواند به نهاد بسیج در عرصه های خطر، ضربه وارد کند.
نتیجه‌گیری:
نگاه به هر نهاد باید براساس نقش و جایگاه آن نهاد و اهداف تشکیل آن، صورت بگیرد. بدون تردید نقش و جایگاه بسیج در کشور، ارتباط جدی و مستقیمی با امنیت ملی ما دارد، زیرا بسیج، اساساً یکی از مؤ‌لفه‌های امنیت ملی و از ارکان اصلی حفظ و بقای نظام جمهوری اسلامی ایران است. این حقیقت با توجه به اهداف تاسیس بسیج باید مدنظر قرار گیرد.
هدف‌های عمده تشکیل بسیج عبارت است:
۱- ایجاد آمادگی دفاعی در مردم و تقویت بازدارنده
۲- حفظ گسترش مشارکت مردمی در امنیت و دفاع
۳- تقویت وحدت و همبستگی ملی
۴- گسترش و تعمیق فرهنگ و تفکر بسیجی
۵- حمایت و پشتیبانی از نیروهای پنج گانه سپاه
۶- کمک به دفاع غیرنظامی و مقابله با حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی
۷- آگاه سازی آحاد مردم برای مشارکت و کمک به بخش‌های مختلف اجرایی کشور
اندکی تامل در این اهداف، هر انسان خردمندی را متقاعد می‌سازد که جایگاه بسیج با چنین چشم‌اندازی قطعاً باید ارتباط تنگاتنگ و غیرقابل انکاری با امنیت ملی کشور داشته باشد؛ هرچند همه اهداف در بحث نظامی و امنیت خلاصه نمی‌شود و فراتر از آن است چنان که ابعاد فرهنگی و غیرنظامی مذکور در آنها بر آنچه گفتیم تصریح کرده است. نکته مهم این است که علاوه بر تصریح نسبت به اهداف غیرنظامی، فرهنگی و اجتماعی، در مورد اهداف در سطح ملی نیز با صراحت بیان شده مانند آنچه در بند سوم آمده است یعنی تقویت وحدت و همبستگی ملی .
بدیهی است وحدت و همبستگی ملی جز در سایه امنیت ملی تحقق نمی‌پذیرد و بسیج آن‌‌گاه می‌تواند در ایجاد هدف مزبور موفق عمل کند که در به وجود آوردن امنیت ملی با موفقیت و اقتدار انجام وظیفه کند. بلکه در یک نگاه کلان و ژرف باید گفت هیچ یک از اهداف هفتگانه فوق و بلکه هیچ هدف متعالی و بزرگی در کشور مطلقاً جز در سایه وجود امنیت ملی و فضای آرام کشور تحقق‌پذیر نیست. اینجاست که نقش بسیار حساس و جایگاه پراهمیت بسیج رخسار خود را نشان می‌دهد و هر انسان ژرف‌اندیشی درک می‌کند که باید قدر بسیج را حقیقتاً دانست؛ به آن احترام گذارد و از آن در هر شرایطی پشتیبانی کرد.
چنان که گفتیم اگر کسی حتی به نگاه ناسیونالیستی هم معتقد باشد، باید عواملی که موجب اقتدار، سربلندی، پیشرفت و امنیت ملی ایران عزیز می‌شود، از جمله بسیج را محترم بشمارد و نسبت به آن تعصب داشته باشد.
در کدام کشور دنیا چنین مردمی وجود دارد؟! در کجا مردم چنین توقع و چنین قضاوتی دارند؟!
پانوشت ها:
۱، صحیفه نور، جلد ۲۱، ص ۱۹۵.
۲ و ۳ . صحیفه نور، ج ۱۴، ص ۴۷۵. ج ۶، ص ۱۷۵.
۴. بیانات امام (ره) در جمع اعضای هیات نمایندگی عالی رتبه روحانی عربستان – 1/2/58.
۵. صحیفه امام جلد ۲۱، ص ۵۴، ۲/۹/۶۷.
۶. صحیفه نور – جلد ۲۱، ص ۱۹۲.
۷. صحیفه امام، جلد ۱۵، ص ۲۳۲.
۸. صحیفه نور ، جلد ۲۱، ص ۱۸و۱۹.
۹. صحیفه امام، ج ۲۱، ص ۱۹۶.
