«اشکمبه شورو» نام دیگر شب یلدای مردم بافق

در فرهنگ مردم بافق به کوتاه‌ترین روز سال یعنی آخرین روز آذر ماه «اشکمبه  شورو» گفته می‌شود. طبق یک باور قدیمی در بین مردم بافق، پیرزنی صبح سر جوی آب رفته تا اشکمبه گوسفندی را بشوید، کار شستن که تمام شده، روز کوه رفته بوده است (آفتاب غروب کرده است) که این باور قدیمی مردم بافق، کنایه از کوتاهی روز در اول دی ماه است.

شب یلدا طولانی‌ترین شب سال است، یعنی تسلط تاریکی بر زمین از تسلط نور خورشید و روشنایی می‌کاهد و چون فردای این شب، روشنایی بر ظلمت غالب و روز طولانی می‌شود. ایرانیان باستان تولد دوباره خورشید را که مظهر روشنایی است، جشن می‌گرفتند و این سنت مانند نوروز کهنسال میراث آنان است.

همه قشرها و گروه‌هایی که از دسترنج کشاورزان بهره‌مند می‌شدند در جشن نخستین روز دی ماه و پایان برداشت محصول در شادی و شگون کشاورزان شرکت می‌کردند. پادشاه با دهقانان و برزگران مجالست می‌کرد و در یک سفره با ایشان غذا می‌خورد و می‌گفت: قوام دنیا به کارهایی است که به دست شما می‌شود.

در زمان‌های گذشته، آیین‌هایی در شب چله برگزار می‌شد. یکی از آنها جشن شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه‌متولد‌شده بوده است. جشنی که لازمه آن حضور کهنسالان و بزرگان خانواده به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز و روشن نگه داشتن آتش بوده است، فرصت مناسبی برای نو کردن دید و بازدیدها و دورهم‌نشینی خانواده‌ها و جمع شدن در خانه بزرگان و پدر و مادرها با توجه به آداب و رسوم گذشتگان آوازه‌ای بلند دارند. با تجدیدخاطره یاد گذشتگان را هم گرامی می‌دارند و برای سلامتی و موفقیت جوانان دعا می‌کنند و شبی را به عشق، صلح و صفا در کنار یکدیگر به خوشی می‌گذرانند.

طبق سنت گذشته در بافق، به ویژه روستانشینان که آداب و سنت کرسی‌نشینی و قصه‌گویی را همراه با صرف آجیل و میوه‌های فصل پاییز گرامی می‌دارند، برگزاری رسم و آیین شب یلدا که در گسترش روابط و استحکام خانواده‌ها نقش موثری دارد، به صفا، صمیمیت و حلاوت در این شب می‌افزاید و خوراکی‌های فراوانی برای بیداری درازمدت تدارک دیده می‌شود، خوراکی‌هایی که به رنگ سرخ خورشید باشند. از این رو شب یلدا را سرخ‌ترین شب سال می‌دانند.

در شب یلدای بافق معمولا غذاهای سنتی که ثبت ملی شده، سرو می‌شود مثل انواع کماچ گوشت، کماچ معمولی، آبگوشت عدس سیاه، کلگی. همچنین غذاهایی که بر پایه توکی است مثل آش توکی، پلوتوکی، شیر توکی و آش شلغم را پخت می‌کنند و مشغول به تعریف خاطرات می‌شوند و در پایان از غذاها می‌خورند.

خوردن انار، هندوانه سنجد و انگور، گندم بو داده، نخود برشته، تخمه هندوانه، بادام، پسته، شاه دانه، کشک و ترف که از خوراکی‌های سنتی‌ بافق است، در این شب رواج دارد، شیرینی‌هایی که در یلدای بافق استفاده می‌شود نیز شیرینی‌هایی است که بر پایه شیرین‌کننده خرما باشد، مثل کماچ سِن، آرد بریز، خرماریزه.

همچنین دمنوش‌های قهوه خرما، دم کرده هسته خرما و چای و خرما را نیز در شب یلدا در این شهرستان تناول می‌کنند.

در شب یلدا در دورهمی‌های خانوادگی بافق، دعای ویژه‌ای خوانده می‌شود و همه باید دست خود را بالا ببرند و بزرگ خانواده دعا کند و سایرین هم در دل برای خواسته‌های خود و دیگران و تحقق آرزوها دعا کنند، دعای فرج آقا امام زمان (عج) از مهم‌ترین دعاهای شب یلداست و دوری از گناه و غیبت در این شب در بین مردم شهرستان بافق بسیار مورد توجه است.

محمد علی طالعی نویسنده و دبیر تاریخ بافقی و لیلی رنجبر مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان بافق