آبان در دیار کویری یزد انار می‌بارد!
آبان است و دومین ماه پاییز؛ ماه آب‌ها و بارش‌های پاییزی! اما در دیار کویری یزد باران یاقوت می‌بارد! در این دیار انار می‌بارد!
این میوه آتشین رنگ اما بهشتی که خداوند آن را نعمتی برای مؤمنان قرار داده است، ریشه‌ای ایرانی دارد. انار جایگاه خاصی هم در فرهنگ و ادبیات ایرانی دارد، اما این نقش در فرهنگ و ادبیات ایرانی انار نشانه چیست؟
در اساطیر ایرانی روایتی مشابه روایت یونانی وجود دارد. از شاهنامه چنین بر‌می‌آید که از ریختن خون سیاوش بر زمین، گیاه «پرسیاوشان» یا «خون سیاوشان» به وجود آمد.
در قصه‌های پریان، دختر شاه پریان از میان درختی که بیشتر مواقع درخت انار است بیرون می‌آید. در افسانه «دختر انار» که مربوط به ادبیات شفاهی اطراف رشته‌کوه زاگرس است، دختری طلسم شده و در درون اناری زندگی می‌کند. این داستان بی ارتباط با باور‌های اساطیری نیست. در اساطیر هم بار‌ها به پیدایش انسان از گیاه اشاره شده است، مثلا در باور ایرانی‌های باستان، انسانِ نخستین از مهرگیاه (نوعی ریواس) به وجود آمد. افسانه‌‌های متعددی هستند که به انار مربوطند؛ از این افسانه‌ها می‌توان، انار پری، انار و کولی، انار خاتون، و افسانه دختران انار را نام برد.
انار از دوران بسیار قدیم به عنوان میوه‌ای مقدس شناخته شده است. این میوه در میان ادیان الهی جایگاه ویژه‌ای دارد.
در دین زرتشتی انار از درختان مینوی است و از عناصر مقدس و خجسته به شمار می‌رود. زرتشتی‌ها از شاخه‌ها و میوه آن در مراسم خود استفاده می‌کنند. انار به خاطر شکل غنچه و گل انار که بی‌شباهت به آتشدان نیست و رنگ قرمز این گل که به یاد‌آورنده آتش بوده نزد زرتشتیان ارزشمند است. نماد گل انار در نقش نگاره‌های تخت جمشید هم یافت می‌شود.
در قرآن کریم سه بار از انار نام برده شده و از میوه‌های بهشتی ست و خواص انار برای سلامتی بی‌شمار است. انار از دید مسلمانان میوه‌ای مقدس بوده و خوردن آن توسط بزرگان دینی توصیه شده است. در فرهنگ شیعی انار به خاطر رنگ سبز تند برگ‌هایش اهمیت خاصی دارد.
نمایش وحدت و کثرت در انار
آنچنان که مشخص است انار با نیایش و تقدس عجین شده است. انار با ظاهری یکپارچه و دانه‌های بی‌شمارش، وحدت و کثرت را همزمان به نمایش می‌گذارد و برای عارفان هم نمادی مهم است.
انار در باور‌های ایرانیان باستان نماد باروری و برکت بوده است. این برداشت به دلیل دانه‌های زیاد آن به وجود آمده است. رسمی در میان برخی اقوام سنتی رایج است که در آن عروس، اناری را به زمین می‌زند تا بترکد. تعداد دانه‌هایی که پخش می‌شود نشانگر تعداد فرزندانیست که به دنیا خواهد آورد.
زرتشتیان هم در مراسم ازدواج به فرزندانشان، با آرزوی فرزند‌آوری انار می‌دهند. مردم قدیم روایات مختلفی از انار نقل می‌کردند. مثلا اگر کسی در نوروز اناری را که بر آن صد بار سوره یاسین خوانده باشند، بخورد در طول سال تندرست خواهد ماند. این حکایات نشانه خواست دیرین بشر برای پیرسالی و دیرمانی است.
تمام اجزای انار شامل گل، برگ، پوست درخت، پوست ریشه و دانه انار همه استفاده دارویی دارد. علاوه بر خواص انار حتی شکل و فیزیک خاص این میوه هم منحصربه‌فرد است. به همین دلیل برای مردم نقشی مقدس داشته است. انار بیشتر در مناطق نیمه گرمسیری می‌روید. این میوه پاییزی به آب و هوای مدیترانه‌ای و نیمه خشک احتیاج دارد. در واقع درخت انار بومی ایران و مناطق مجاور آن از عراق تا شمال هند است. ایران بزرگترین تولیدکننده انار جهان است. در بسیاری از کشورهای مدیترانه (ترکیه، ایران، افغانستان) انار کاشت و برداشت می شود. دانه انار و رب و عصاره انار در بسیاری از غذاها در پاکستان، هند، ترکیه، یونان، سوریه و ایران (فسنجان و آش انار) مصرف می شود.
خواص دارویی انار
یک عدد انار ۴۰ درصد نیاز روزانه شخص به ویتامین سی را تامین می‌کند. همچنین انار منبعی غنی از اسید فولیک و آنتی آکسیدان شامل ترکیبات فنولیک است که آنتوسیانین ها در این دسته قرا ر می گیرند.
انار سرشار از ویتامین های A،B،C،E و قند تانن است. انار خواص درمانی خاصی دارد. این میوه در صورتی که شیرین باشد برای سینه و ریه بسیار مفید است.
آب انار سنگین تر از خوردن دانه های انار است، مغز و دانه‌های انار ملین هستند و گوشت‌های فیبری درون انار روده‌ها را تمیز می‌کند. انار با داشتن ویتامین B سبب تقویت اعصاب می شود و به علت داشتن ویتامین B۶ ضداستفراغ بوده و درمان‌کننده حالت‌های ناخوشی دوران بارداری زنان که شاید برای همین در گذشته‌ها در ایران به عروس یک سبد انار هدیه می‌دانند، نیز نشان داده شده که انار با ایجاد انواع سرطان، بخصوص سرطان پروستات در آقایان مبارزه می‌کند.
انار به علت داشتن آهن، پتاسیم و ویتامین های موجود در آن برای خونسازی بدن مفید است (مخصوصاً برای خانم‌ها) و بهترین موقع خوردن آن صبح ناشتا است.
نامگذاری انارها
برخی انارها را با توجه به کاربردشان نامگذاری کرده‌اند و برخی نام‌هایی ادبی دارند. مثلا:
- انار سوری: نوعی انار است که زرتشتیان در گذشته از آن در مراسم و جشن‌های عروسی استفاده می‌کردند.
- انار گبری: در یزد. انار گبری نوعی از این میوه است که پوستی قرمز و زیبا دارند. این انار را هم زرتشتیان در مراسم‌هایشان استفاده می‌کردند .
- انار خاتونی: به آمنه خاتونی یا خانمی هم مشهور است و دلیل آن محبوبیت این نوع در بین خانم‌ها در دوران گذشته بوده. این نوع انار در اصفهان و یزد بیشتر یافت می‌شوند.
- انار پنجه عروس: به خاطر رنگ حنایی آن با انگشتان رنگین عروس‌ها چنین نام گرفته است.
- انار لیلی: با نام دختر حمومی هم مشهور است. پوست زیبا، لطافت و قشنگی این میوه موجب انتخاب این نام شده است.
کثرت نام های انار در یزد نشان می دهد که این استان در باغداری انار یدی طولانی دارد و مردمش با این میوه انسی دیرینه دارند .از این روی برگزاری جشن ها و جشنواره هایی که به شکرانه برداشت محصول این میوه برگزار می گردد از گذشته که به شکل گهنبارها بوده و تا به امروز که در قالب جشنواره برپا می گردد دور از انتظار نبوده و موید آن نیز برگزاری پنج جشنواره انار در آبان ماه ۱۴۰۱ در سراسر استان یزد است که همگی با استقبال مردم و گردشگران مواجه گردیده است (به عنوان مثال بیش از ۳۰ هزار نفر از جشنواره انار شاهدیه بازدید داشته اند):
جشنواره انار تفت ۳ الی ۶ آبان ماه
جشنواره انار شاهدیه یزد(همراه با صنایع دستی و سوغات) ۶ الی ۱۳ آبان ماه
جشنواره انار سریزد ۱۹ و ۲۰ آبان ماه
جشنواره شکرانه انار عقدا۲۶ و ۲۷ آبان ماه
جشنواره انار میبد(همراه با صنایع دستی و سوغات) ۳۰ ابان ماه الی ۵آذرماه.
نگارنده: دکتر دلارام کی منش- کارشناس مسئول نظارت بر دفاتر و راهنمایان گردشگری استان یزد
