حیات وحش استان یزد ،گنجینه بی نظیر تنوع زیستی و طبیعت گردی

اکثر فعالیتهای انسانی تحت تاثیر محیط زیست است و در رابطه با صنعت گردشگری نیز باید اذعان نمود که این صنعت ، بخشی کاملا وابسته به محیط زیست بوده  و منابع طبیعی از مهمترین بخشهای مربوط به این صنعت بویژه در شاخه های طبیعت گردی به شمار می رود . حیات وحش نیز با توجه به اینکه به محدوده ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل،مرتع،بیشه های طبیعی،اراضی جنگلی،دشت و کوهستان اتلاق می شود که دارای زیستگاه طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاص برای جانوران وحشی بوده و به منظور حفظ و احیاء این زیستگاه تحت حفاظت قرار می گیرد، از   جمله مقاصد مهم انواع زیر شاخه های طبیعت گردی محسوب می گردد .                                                                      
 از سویی دیگر  نظر به اینکه گردشگری یک فرصت اقتصادی و بزرگ ترین صادرات جهان است ، اتخاذ راهبردها و رویکردهایی که با اهداف " توسعه پایدار " در تناقض نباشد الزامی است و حفاظت از حیات وحش نیز از این مقوله مستثنی نیست .
ایران ، سرزمینی است که دارای ذخایر و منابع طبیعی بی مانندی ،  به ویژه پناهگاههای حیات وحش با تنوع زیستی منحصر بفرد می باشد و یکی از بزرگترین محدوده های حیات وحش کشورمان در نایبندا ن طبس از توابع استان یزد واقع گردیده است .
بدین لحاظ حیات وحش استان یزد را بای گنجینه ای عظیم از تنوع زیستی دانست که با حفظ حریمهای قانونی محیط زیستی و پایداری آن می توانند منابع و مقاصد خوبی جهت جهانگردان طبیعت گرد باشند.
در این مقاله به روشی توصیفی – تحلیلی تلاش شده است ضمن  ارائه تعاریفی از محیط زیست ، توسعه پایدار و حیات وحش چگونگی رابطه  آنها با صنعت گردشگری  استان یزد بویژه شاخه طبیعت گردی تشریح گردد .
واژگان کلیدی :
محیط زیست ، توسعه پایدار ، طبیعت گردی ،  حیات وحش استان یزد  
محیط زیست و طبیعت  :
همه محیط‌هایی که در آنها زندگی جریان دارد محیط زیست نامیده می‌شود. به عنوان مثال استخر آب ، یک شهر ، اقیانوس و کویر همگی انواعی انواعی از محیط زیست به حساب می آیند. محیط زیست طبیعی عبارت است از مجموعه عوامل زیستی و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) که بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارند و از آن تأثیر می‌بینند. امروزه این تعریف غالباً به انسان و فعایت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست با طبیعت در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه وی توصیف شده است.
بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۰۱، تقریباً تمامی عوامل تشکیل‌دهندهٔ محیط زیست تحت تأثیر فعالیت‌های انسان قرار گرفته‌اند.  لذا حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایهٔ توسعهٔ پایدار شناخته می‌شود.
توسعه پایدار و طبیعت گردی  :
اصطلاح توسعه پایدار در اوایل سالهای دهه ۱۹۷۰ درباره محیط و توسعه بکار رفت. از آن زمان سازمان‌های بین‌المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد برای توسعه سودمند بودند نام خاص و ویژگی آنها در راهبرد توسعه پایدار نمود یافت. بکار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریودوژانیرو در سال ۱۹۹۲ در محافل علمی فراگیر شد.توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه گذاری‌ها، سمت گیری توسعه فناوری و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد. توسعه پایدار که از دهه۱۹۹۰بر آن تاکید شد جنبه‌ای از توسعه انسانی و در ارتباط با محیط زیست و نسل‌های آینده است. هدف توسعه انسانی پرورش قابلیت‌های انسانی محسوب می‌شود. توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است، اساس بهبود وضعیت و رفع کاستی‌ها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد. توسعه پایدار سعی دارد به پنج نیاز اساسی زیر پاسخ گوید: تلفیق حفاظت و توسعه، تامین نیازهای اولیه زیستی انسان، دست‌یابی به عدالت اجتماعی، خودمختاری و تنوع فرهنگی و حفظ یگانگی اکولوژیکی.در سال‌های اخیر پایداری نه تنها در میان اندیشمندان بلکه میان عموم تبدیل به واژه‌ای متداول شده‌است و این ایده که پایداری بر مبنای اجماع و اصلاحات علمی پایه گذاری شده مورد انتقاد قرار گرفته‌است. پایداری سه مشخصه اصلی دارد:
الف) زمینه پایدار منابع که از بهره‌وری جمعیت‌ها و اکوسیستم‌ها حاصل می‌شودد
ب‌) فراوانی پایدار و تنوع زیستی گونه‌های فردی در زمینه اکوسیستم‌ها نسبت به بهره برداری انسانی و به طور کلی تر مداخلات انسان
ج‌) توسعه اقتصادی پایدار بدون تخریب منابع موجود برای نسل‌های آینده
از سویی به استنادتعاریف سازمان جهانی جهانگردی ، پیش نیاز توسعه پایدار گردشگری ، تلفیق و هماهنگی اهداف اقتصادی ، زیست محیطی ، اجتماعی و فرهنگی است که این امر متضمن تامین منافع دراز مدت جامعه میزبان ، گردشگران مهمان و حفاظت از منابع طبیعی و میراث فرهنگی است . به همین لحاظ در هنگام تدوین رویکردهای توسعه پایدار گردشگری باید ضوابط و معیارهای نهادهای مسئولی چون : سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری ، سازمان حفاظت محیط زیست و مدیریت توسعه و عمران شهری و روستایی ، مد نظر قرار گیرد .
در این راستا طبیعت گردی یا گردشگری بوم شناختی بعنوان راهی برای پیش گیری از تخریب محیط و معکوس کردن این خسارت ، توسعه یافته است چراکه طبیعت گردان برای زیست بوم به صورتی که هست ارزش قایلند و مایلند برای حفاظت از آن هزینه کنند. به این صورت ، در مردم محلی برای حراست از منابع طبیعی شان انگیزه ایجاد می کنند و مانع تخریب محیط زیست برای کسب منافع کوتاه مدت می شوند.
حیات وحش:
حیات وحش یکی از منابع و مقاصد مهم طبیعت گردی محسوب می گردد . تا کنون دو تعریف مهم از حیات وحش ارائه گردیده است : تعریف اول: محدوده ای از زیستگاه های طبیعی و نمونه با شرایط خاص اقلیمی بوده که برای حفظ گونه های جانوری تحت حفاظت قرار می گیرد.
تعریف دوم: به محدوده ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل،مرتع،بیشه های طبیعی،اراضی جنگلی،دشت و کوهستان اتلاق می شود که دارای زیستگاه طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاص برای جانوران وحشی بوده و به منظور     حفظ و احیاء این زیستگاه تحت حفاظت قرار می گیرد.
تنوع زیستی و زیستگاههای حیات وحش استان یزد :
ایران کشوری وسیع با اقلیمهای بسیار متفاوت شامل کوههای بلند ، دشت ، جنگلهای انبوه و بیابانهای خشک است . کشورمان دارای ۱۶۲ گونه پستاندار و ۵۰۲ گونه پرنده است که از لحاظ تنوع در نوع خود بی نظیر است . در این میان استان یزد با حدود ۱۳۱۵۷۵ کیلومتر مربع وسعت ، چهارمین استان وسیع کشور است که در قسمت مرکزی فلات ایران و در حاشیه دشت های کویر لوت قرار دارد . استقرار این استان در دو زیستکره بیابانی -کوهستانی سبب تنوع زیستی بسیار بی نظیر در  این منطقه گردیده است بطوریکه یک پنجم پرندگان کشور و البته نادر مانند : هوبره ، زاغ بور و …  ،  وجود فون پستانداران بومی ارزشمند ناحیه ایرانی – تورانی به ویژه گونه هایی چون : یوز پلنگ آسیایی ، گور خر ایرانی و جبیر و .. و نیز پوشش گیاهی بیابانی و دارویی منحصر بفرد در این استان مشاهده گردیده و نیز پیچیده ترین و زیباترین کلوت ها ، تپه ماهورها ، تپه های ماسه ای ، دق ها و سایر اشکال توپوگرافی خاص مناطق بیابانی در این ناحیه دیده می شوند که از جمله پتانسیلهای طبیعت گردی با برد فرا ملی بر شمرده می شوند.
استان  یزد به لحاظ تنوع گونه های زیستی و فراوانی جمعیت حیات وحش در کشور شاخص می باشد.  مناطق چهارگانه محیط زیست در این استان را اثر طبیعی ملی (سروابرکوه)، پارک ملی (سیاهکوه اردکان)، پناهگاه حیات وحش(نایبندان طبس، دره انجیر اردکان و بوروئیه خاتم) و مناطق حفاظت شده (کالمند بهادران مهریز، کوه بافق، جنگل باغ شادی خاتم و سیاهکوه) می توان نام بردکه با احتساب مناطق شکار ممنوع، این پهنه بسیار قابل توجه است و این  در حالیست که استاندارد جهانی مناطق حفاظت شده، ۱۰ درصد و در ایران بیش از ۵/۷ درصد است. منطقه نایبندان طبس بزرگترین پناهگاه حیات وحش کشور است که استعدادتبدیل به پارک ملی را دارد. کوچکترین منطقه حفاظت شده حیات وحش یزد نیز جنگل شادی شهرستان خاتم است که ۹ هزار هکتار وسعت دارد. همچنین  دو سوم جمعیت ۷۰ راسی یوزپلنگ آسیایی دنیا در استان یزد وجود دارد که بیشترین تعداد این گونه حیوانی در استان در مناطق حفاظت شده کوه بافق دره انجیر ونایبندان طبس نگهداری می شود بطوریکه این گونه به یوز – بافق نیز مشهور شده است . برآورد هوبره های موجود پایگاه تحقیقاتی هوبره را نیز حدود یکهزار قطعه ذکر کرد ه اندو وجود این تعداد پرنده که در زمره پرندگان نادر دنیا محسوب می شود از لحاظ استقرار دائمی و بومی بودن، اهمیت ویژه ای دارند. همچنین پایگاه تحقیقاتی « گوراب» در این استان حائز اهمیت بوده و این پایگاه ۱۳۰هکتار وسعت دارد و ۲۶ راس گورخر در آن نگهداری می شود.
چالشهای زیست محیطی حیات وحش استان یزد و راهکارهای پیشنهادی  :
 از جمله  چالشهای موجود در زمینه حفاظت از حیات وحش استان  می توان به توسعه سکونتگاهها، بیماری های حیات وحش، اتفاقات، حوادث و خشکسالی  بعنوان عوامل تاثیرگذار گذار بر محیط زیست دانست . ورود دام در سالهای اخیر به مناطق که تعداد زیادی سگ گله را هم وارد منطقه می کند از دیگر دلایل کاهش حیات وحش است . وضعیت سگهای گله در بسیاری از مناطق طوری است که فرصت آسایش و حتی محلی امن برای زایمان را از جانوران وحشی می گیرد. ضمن اینکه وجود دام باعث تخریب شدید پو شش گیاهی در زیستگاهها می شود . وجود آلاینده های زیست محیطی موجود در دشت یزد-اردکان تاثیر منفی بر محیط زیست استان داشته و شکارهای غیر مجاز نیز بعنوان چالش اصلی حفظ تنوع زیستی گونه های نادر حیات وحش بر شمرده می شود .بطوریکه قاچاق گونه های مختلف جانوری به خصوص پرندگان شکاری و هوبره به شیخ نشینها عاملی برای کاهش گونه هاست و تمام آنها را در لیست قرمز انقراض قرار داده است . توسعه ناپایدار صنعت و معدن  را نیز نباید از نظر دور داشت.
 لذاتغییر فرآیند تولید، تغییر نوع سوخت، عدم برداشت خاک، انتقال و ساماندهی صنایع در محل های دیگر، توسعه فضای سبز و ادامه احداث کمربند سبز را می توان بعنوان راهکارهای پیشنهادی برای رفع بخشی از مشکلات موجود در این بخش نام برد.  در این میان اهمیت ادامه طرح کمربند سبز در این منطقه به وسعت سه هزار و ۶۰۰ هکتار را  باید یادآور شد  و شاید بتوان گفت توجه به طبیعت گردی پایدار با حفظ حریمهای مجاز محیط زیستی گامی باشد جهت توجه بیشتر بومیان و سایر علاقمندان به مقوله حفظ محیط زیست و گونه های جانوری و گیاهی بی نظیر استان یزد به عنوان ثروتی زایا که در دنیا بی نظیر است .  
منابع :
*جهانیان ، منوچهر . مهر ۱۳۸۷ .مقاله " گردشگری و تغییرات آب و هوایی " ، مجموعه مقالات سمینار تغییرات محیطی توسعه گردشگری و کاهش فقر
* دکترضرغام بروجنی ، حمید. . مهر ۱۳۸۷ .مقاله " شناخت تناقض ها ، پیش نیاز توسعه پایدار گردشگری " ، مجموعه مقالات سمینار تغییرات محیطی توسعه گردشگری و کاهش فقر
 *خبر گزاری ایرنا: مصاحبه با معاون محیط زیست استان یزد ، سید حسین سادات موسوی . ۸/۱۰/۱۳۸۷ .
http:// coeacir.com
منابع تارنماو رایانه ای :
http://vet.mihanblog.com
http://daneshnameh.roshd.ir
http://fa.wikipedia.org
http:// ghorbanpur.mihanblog.com