گزارش اولیه بررسی سفالینه های بدست آمده از گذر یوز داران

آنچه بر نحوه گسترش و مرکزیت هسته اولیه یزد مطرح می باشد می تواند فقط بخشی از واقعیت امر باشد. مطالعه آنچه  که در زمینه پژوهشهای باستانشناختی در محدوده بافت تاریخی شهر یزد صورت گرفته اطلاعات چندانی ارائه نمی نماید که بتوان به صورت علمی و مستند در مورد ادوار تاریخی مطرح در این شهر اظهار نظر نمود حال تنها راه کار در این خصوص مطالعات سیستماتیک و منظم باستانشناختی است که به تمام سئوالاتی که مطرح است جواب قانع کننده ای ارائه دهد.

یک قطعه سفال می تواند در تاریخ گذاری تاثیر گذار باشد ولی این امر مستلزم این است که این سفال چگونه پیدا و معرفی می شود ، به این معنی که این مواد فرهنگی در جای اصلی خود معنی و مفهوم پیدا می کند . جای جای این شهر نا گفته های زیادی در خود جای داده است که تاکنون هیچ مطالعه ای بر روی آنها صورت نگرفته است و شاید در طول سالها مواد فرهنگی زیادی در فعالیتهایی که در منطقه انجام گرفته بدست آمده ولی کاری بر روی آنها صورت نگرفته باشد یا حداقل گزارش نگردیده است .

گذر یــوزدارن از جمله  معبرهایی است که در محله فهادان قرار دارد و در گذر زمان اتفاقات زیادی را پشت سر گذاشته است . در این منطقه بناهای زیادی از ادوار تاریخی این شهر وجود دارد که از سده های پنجم تا ادوار متاخر اسلامی وجود دارد که به نوعی راه ارتباطی آنها از این گذر می باشد .

آنچه که این متن بواسطه آن نوشته شده بدست آمدن تعدادی سفال در ابتدای یکی از کوچه های این گذر بود . در فضایی کمتر از یک متر مربع( ۸۰* ۱ متر ) وبه عمق یک متر در ابتدای کوچه پشت ساختمان موزه حیدر زاده جهت نصب علمک گاز این فضا مورد حفاری قرار گرفته بود که تعدادی سفال نظر مرا به خود جلب نمود که به نوعی اولین یافته هایی بودند که می توانستند شروعی به فعالیتهای باستاشناختی مد نظر پایگاه باشد .

شاید این مواد فرهنگی از نظر عام ارزش زیادی نداشته باشند ولی تاریخ این گذر را در خود حفظ کرده اند چرا که هر یک از این سفالینه ها سندی است در جهت اثبات ادوار تاریخی بافت تاریخی شهر یزد مطرح باشد .

در این فضای محدود که بدون ملاحضه علمی مورد حفاری قرار گرفته دهها قطعه سفال بدست آمده که منحصرا به شرح آنها می پردازیم .  

پس از جمع آوری کار طبقه بندی و مطالعه بر روی آنها را آغاز نمودم . سفالها‌ی بدست آمده مشتمل بر دو گروه هستند:

۱ ـ سفالهای لعابدار

۲ ـ سفالهای ساده ( بدون لعاب ) 

۱ ـ سفالهای لعابدار:

این نوع سفالها که از این محل بدست آمده اند از تنوع بسیار زیادی نسبت به فضای مورد نظر برخوردار است . سفالهای لعابداربدست آمده  یکرنگ و لعاب پاشیده و سفالینه های سفید وآبی و سفال با نقاشی زیر لعاب شفاف می باشند .

سفالینه های این گروه به فرم هایی از لبه بصورت برگشته به بیرون و ساده و پهن و بدنه و کف ظرف بوده که کف های بدست آمده به صورت های ساده و پایه دار هستند که همگی بوسیله چرخ ساخته شده اند .  

خمیره های این سفال ها  قرمز و نخودی با تمپر شن و پودر شن ( ماسه ) که در حرارت مناسب پخته شده اند . نکته قابل توجه این که خاک مورد استفاده برای این نوع سفال ها خاک رس و خاک چینی ( کائولن ناخالص ) استفاده شده است که بیشتر در نوع سفالهای سفید و آبی استفاده گردیده است .

 2 ـ سفالهای ساده ( بدون لعاب ) :

این سفالینه ها مشتمل بر سه گونه می باشد :

۱ ـ سفالهای نخودی      2ـ سفالهای قرمز   3 ـ سفال آشپزخانه ای

۱ ـ سفالهای نخودی که غالب سفالهای بدست آمده را شامل می شود به فرم لبه به صورت ساده و برگشته به بیرون و بدنه های ساده و نقش دار با نقوش کنده هندسی و خطوط موازی و هاشور می باشد که سفالهای منقوش ،درصد خیلی کمی از آنها را تشکیل می دهند . کف های این گروه نیز بصورت ساده محدب می باشند . این سفالینه ها نیز چرخ ساز بوده و  تمپر آنها را شن و پودر شن ( ماسه ) تشکیل می دهد و پخت این نوع نیز کامل بوده است .

۲ ـ سفال های قرمز که درصد کمتری از کل مجموعه سفالینه های بدست آمده را تشکیل می دهد شامل فرم هایی از بدنه و کف سفال است که در بعضی موارد این سفالینه ها دارای پوشش گلی نخودی  می باشند .

۳ ـ سفال های آشپزخانه ای  چنانکه اشاره رفت غالب سفال های بدست آمده از نوع نخودی می باشد در این بین سفال قرمز درصد کمتری را به خود اختصاص داده است و تنها یک مورد سفال آشپزخانه ای بدست آمده است که این سفال بخشی از کف وبدنه را شامل می شود وچرخ ساز بوده است .

با توجه به این که این یافته ها در محلی بدست آمده که بدون ملاحظات علمی بوده ولی بدلیل مطالعه ادوار تاریخی شهر یزد از آنها به عنوان مدارک بدست آمده در جهت شناسایی ادوار تاریخی استفاده می کنیم  که می توان سفالینه هایی مربوط به دوره های تیموری و ایلخانی و در چند مورد به اوائل دوره صفوی و در پاره ای موارد دوره های متاخر را در میان آنها مشاهده نمود و نکته قالب توجه این است که اغلب سفالها مربوط به دوره های تیموری و ایلخانی می باشند .

این نظر چندان نمیتواند قاطع باشد چرا که این سفالینه ها حاصل حفاری علمی نیست و به نوعی مضطرب هستند ولی با توجه به نمونه ها و فرم و نوع ساخت بیشتر به سفالهای  این دوره ها نسبت داده می شود .

امید است با فراهم شدن زمینه های مطالعه علمی و برنامه ریزی شده بتوان ناگفته های تاریخی این شهر را بدست آورد