کاروانسرای زین الدین مهریز، شاهکار معماری دوران صفوی
به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد کاروانسرای زین الدین بنایی خوش طرح و مستحکم است که در ۶۰ کیلومتری جاده یزد – کرمان واقع شده است.
این بنا از شاهکارهای معماری دوره صفویه محسوب می شود و تنها بنای مدور ایرانی است که توسط "زین الدین گنجعلی خان ریگ"حاکم کرمان به دستور شاه عباس صفوی در قرن ۱۰ هـ.ق ساخته شده است.
یکی از کاربردهای این کاروانسرا در گذشته محلی جهت استقرار تفنگچیان و مستحفظان بوده و در حال حاضر با کاربری اقامتی-پذیرایی مورد استفاده گردشگران قرار می گیرد.
در بخش شمالی رباط اتاق‌هایی که شاه نشین عمارت بوده قرار دارد که دارای سقفی بلند با کاربندی گچی می باشد ودر دو طرف کاروانسرا پله هایی وجود دارد که به پشت بام کاروانسرا راه دارد و می توان برای تماشای آسمان فوق العاده زیبای کویر از طریق این پله ها به پشت بام رفت.
این رباط از کاروانسرای بین شهری است و دارای پلان مدور و پنج برج نیم دایره است که به دیواره هشت متری آن متصل هستند، ساختمان آن آجری است و پس از در نسبتا وسیع ضلع جنوبی، هشتی و صحن دوازده ضلعی قرار دارد. در اطراف صحن، رواق های سکوداری وجود دارد که در انتهای هر رواق ، اتاق های مشابه به چشم می خورد.
از بارزترین مشخصه این بنا می توان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره کرد که کنگره ها و تیراندازهای لبه بام، ترکیب برج و دیوارها و نمای تمام آجر آن ، چهره خاصی به این کاروانسرا داده است.
گفتنی است: کاروانسرای زین الدین به شماره ثبتی ۹۲۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و در سال ۲۰۰۶ دیپلم افتخار یونسکو به دلیل «احیا و ساماندهی با بهره گیری از مصالح سنتی» را دریافت نموده است.
شایان ذکر است: کاروانسراها به عنوان حلقه گمشده معماری ایرانی هستند که در گذشته بیشتر با کاربری تجاری بنا شده اند و با توجه به موقعیت بازرگانی و تجاری یزد رشد و رونق خاصی داشته اند.
هم اکنون در استان یزد ۳۲ کاروانسرای ثبتی وجود دارد که قدیمی ترین آن کاروانسرای سنگی انجیره اردکان مربوط به دوره ایلخانی می باشد و از دیگر کاروانسراهای استان می توان به کاروانسراهای علی آباد، سریزد، رباط نو، شمس، کرمانشاهان، بهادران، رباط خرگوشی، رشتی عقدا و خرانق اشاره کرد.
