نگاهی کوتاه در گزارش گمانه زنی فصل اول شهر یزد
بافت تاریخی شهر یزد نزدیک به 250 هکتار و با بیش از 300 اثر شناخته شده که بخش اعظمی از آنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده مجموعه ای از آثار قرن پنجم تا دوره معاصر را در خود جای داده است .
بافت تاریخی شهر یزد نزدیک به 250 هکتار و با بیش از 300 اثر شناخته شده که بخش اعظمی از آنها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده مجموعه ای از آثار قرن پنجم تا دوره معاصر را در خود جای داده است . فعالیتهای زیادی در خصوص حفظ و حراست از این مجموعه در سالهای گذشته توشط سازمان میراث فرهنگی صورت گرفته که بعد از شکل گیری پایگاههای پژوهشی این امر توسط پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی یزد ادامه داده شده .
برنامه ها و طرحهای زیادی توسط این پایگاه در راستای اهداف تعیین شده در خصوص بافت تاریخی شهر یزد که توسط بخشهای معماری ، مرمت ، شهرسازی ، باستان شناسی و دفع آفات در حال اجرا می باشد .
مطالعات باستان شناختی شهری در یزد به منظور دستیابی به اطلاعاتی از پیشینه تاریخی و نحوه شکل گیری اولیه شهر و امکان تطبیق لایه نگاری ادوار فرهنگی به دست آمده حاصل پژوهشهای میدانی باستانشناسی با منابع و متون و به استناد بناهای باقی مانده مربوط به دوره های تاریخی در مجموعه بافت تاریخی شهر آغاز گردید .
انجام این امر مستلزم شناخت اولیه از فعالیتهای صورت گرفته در این خصوص بود که کلیه سوابق مطالعاتی و پژوهشهای باستانشناسی مکتوب شهر یزد گرد آوری گردیده تا از اطلاعات آنها در برنامه های پژوهشی استفاده گردد .
فعالیت در محدوده بافت تاریخی شهر یزد مستلزم شناخت می باشد و جهت سهولت در این خصوص اقدام به تهیه نقشه جانمایی آثار بر اساس دوره بندی تاریخی شهر یزد به استناد منابع و متون و آثار موجود در شهر تهیه گردیده که آثار هر دوره با رنگ خاص مشخص شده که این کار پراکندگی آثار هر دوره را به خوبی نشان می دهد و کمک زیادی جهت مشخص نمودن محدوده دوره های تاریخی شهر یزد جهت انجام پژوهشهای میدانی می نماید .
برنامه گمانه زنی انجام شده در مجموعه بافت تاریخی شهر یزد بر اساس جمع بندی اولیه ار کلیه سوابق مطالعاتی موجود ، در یک محدوده معین و در پیرامون قدیمی ترین بناهای باقی مانده در محله فهادان انتخاب گردید .
این مرحله از پژوهش های میدانی با انتخاب پنج گمانه به صورت تصادفی و بیشتر جهت دستیابی به اطلاعات لایه های فرهنگی و آشنایی با ساختار شکل گیری این لایه ها انجام شد .
اطلاعات بدست آمده از چند حیث حائز اهمیت بود :
ــ از طریق لایه نگاری فرهنگی ، ادوار تاریخی شهر یزد را می توان مستند نگاری نمود و با منابع و متون موجود در خصوص شهر مقایسه تطبیقی انجام داد .
ــ به استناد مواد فرهنگی بدست آمده و مقایسه داده ها با حوزه های فرهنگی دیگر ، ارتباط فرهنگی ، رونق و گسترش شهر در دوره های مربوط را مطالعه کرد .
ــ نحوه شکل گیری شهر و توسعه و گسترش شهر را در ادوار مختلف تاریخی مورد مطالعه قرار داد .
این گمانه زنی اطلاعاتی مهم در اختیار ما قرار داد که به تفصیل در آن مورد صحبت خواهد شد . پنج گمانه در نقاطی تقریبا نزدیک هم که دو مورد در پیرامون بناهای دوازده امام ( مربوط به قرن ۵ هـ .ق ) و بنای مدرسه ضیائیه ( مربوط به قرن ۸ هـ .ق ) و سه مورد دیگر در مسیر گذر یوزداران انتخاب گردیده بود .
در گزارش حاضر سعی شده است با ارائه موقعیت مکانی و دلائل انتخاب هر یک از گمانه ها توضیحاتی ارائه گردد و در ادامه شرح عملیات پژوهش میدانی به استناد فعالیت های انجام گرفته و لایه ها ، آثار بدست آمده ، تصاویر ، پلان و برش لایه نگاری دیواره های گمانه های مربوط ارائه گردیده است. مواد فرهنگی بدست آمده بعد از طی مراحل مستند نگاری و طبقه بندی همزمان با فعالیت های میدانی پس از انتخاب نمونه های شاخص در مرحله دوم فعالیت کلیه نمونه ها طراحی فنی ، عکاسی ، و فیش نویسی شده و این نمونه ها جهت آرشیو در کارگاه بخش باستان شناسی در قسمت سفال آن بایگانی گردیدند.
در گزارش مذکور ابتدا توصیفی کلی در مورد مواد فرهنگی بدست آمده و گزارشی آماری از یافته های کلی و شاخص ارائه گردیده و در ادامه تصاویر و طراحی فنی آنها به همراه جدول توضیحات مواد فرهنگی مربوط با شماره آن و محل پیدایش ، عمق ، نوع سفال ، روش ساخت ، ماده چسباننده ، تکنیک ساخت ، نوع نقش ، پوشش و اندازه های آن اشاره شده است .
با توجه به این که تاکنون در کمتر گزارشی مستندات فرهنگی از حوزه یزد ارائه گردیده ، در این مقال با توجه به اهمیت داده های فرهنگی بدست آمده سعی بر این شد که از تمامی نمونه های مواد فرهنگی بدست آمده در پژوهش گمانه زنی انتخاب و مستند نگاری شود و در مجموعه حاضر تقریبا آرشیو کاملی از سفالینه های دوره اسلامی شهر یزد از قرن ۸ هـ .ق تا دوره های معاصر بوجود آمده است .
به همین جهت بخش در باستان شناسی پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی یزد اقدام به ایجاد کارگاه سفال نمودیم که در این محل علاوه بر انجام مطالعات پژوهشی بر روی سفال و سایر مواد فرهنگی دو بخش به عنوان بانک سفال و کاشی برای حوزه فرهنگی یزد ایجاد شده که کلیه نمونه های یاد شده در این محل نگهداری می گردد .
امیدواریم که زمینه ای برای علاقمندان پژوهش در این خصوص فراهم آمده باشد.
