مسجد پشت باغ

مسجد پشت باغ                        شماره ثبت ملّی  :    3810

موقعیت مکانی :

مسجد بزرگ پشت باغ در ضلع جنوبی خیابان شهید رجایی ، محله پشت باغ ودرکوچه پشت باغ واقع شده است .

بانی

 بنا به استناد مندرجات متون تاریخی بانی مسجد مذکور مشخص نیست  .   

منابع تاریخی

در کتاب یادگارهای یزد آمده است:« … بنا بر ضبط عبدالوهاب طراز این مسجد در سال ۱۲۲۰ ه .ق ساخته شد.»

مشخصات

مسجد بزرگ پشت باغ دارای صحن،ایوان تابستانی وگرمخانه است. گرمخانه مسجد درضلع شمالی تابستانه وصحن قراردارد .مصالح بکار رفته در تابستانخانه آجر می‌باشد که پایه ها وسقفها نیز با همان مصالح بصورت تزئینات خفته و راسته تزئین گردیده است.دو طرف ایوان محلی جهت مناره مسجد در نظر گرفته اند، اما ساخته نشده است .

بطور کلی می‌توان گفت، فرم قوسهای بکار رفته در مسجد و آجری بودن تمام قسمتهای ایوان، درمقایسه با مساجد محّله ای شهر یزد،جاذبه‌ای  خاصی به بنا بخشیده است . ایوان در طرفین دارای نیم طبقه واز هر طرف راه پله ای به قرینه جهت دسترسی به آن احداث گردیده است .کف بام ایوان آجر فرش و سمت مسطح آن کاهگل شده است . درمحراب مسجد سنگ مرمر نصب شده و بر بالای محراب و بقایای بادگیر با شش قفسه بهچشم می خورد .

موضوع قابل توجه دیگر خزینه آب انبار است که در قسمت زیرین صحن وگرمخانه مسجد می گذردو یک راه پله با ورودی کم عرض ومحدود در غرفه ضلع شرقی ایوان جهت دسترسی به بام خزینه آب انبار وجود دارد .

جزرهای بین صفه های شرقی وغربی صحن با کاشیهای تخت هفت رنگ پوشیده شده است . گرمخانه مسجد نیز با پوششی از طاق وتویزه و پایه هایی قوی ، سفید کاری گردیده، وبه تازگی تمام قسمت های گرمخانه سنگ چینی شده است . دیوار محراب مسجد از کاشیهای تخت با ترکیب رنگهای زرد ، لاجوردی ، مشکی وفیروزه ای پوشیده است . در ضلع شمال غربی گرمخانه مسجد، ساباطی قراردارد که فضای بالای سقف ساباط به مسجد متعلق است . در داخل مسجد بین گرمخانه وفضای مذکور شبکه آجری دیده می شود.

بردرب بزرگ چوبی مسجد خطوط هندسی منظمی طراحی گردیده وپلاک ثبتی در قطعه کوچک برنجی به شماره ۳۳۸۶ ناحیه ۲ یزد درج است .

سردر ورودی اصلی تخریب ونوسازی شده است و آب انبارآن سردری ساده وآجری داردکه ورودی آن در ضلع شمالی گرمخانه مجاور ساباط موجود قرار گرفتهاست. راه پلّه آب انبار وخزینه آن در قسمت تحتانی گرمخانه وصحن وتابستانخانه قراردارد.

محراب گرمخانه با کاشی های مربع۲۵× 25 با نقوش گل و بوته دار دوره قاجاری مزّین شده است. بر زیلوهای مسجد تاریخ ۱۲۲۳ وعمل کافی کاشف المیبدی و برزیلوی دیگردر تابستانخانه سنه ۱۲۲۳ ه. ق مشاهده می شود.

کتیبه های تاریخی

سنگ مرمر ۶۸ ×114 سانتیمتر در محراب ایوان تابستانی و به خطّ نسخ،  اطراف آن (( اقم الصلوه …. مقاماً محموداً)) ودر پیشانی (( لا اله الا الله محمد رسول علی ولی الله )) نقر شده است .

 لوح کاشی ۲۷ * ۳۳ سانتی متر مربوط به باقر صادق متوفی در۱۱۳۰ منصوب بر جزر دست چپ مدخل و به خط نستعلیق این اشعاربرآن نوشته شده است.

«چون باد …تند وزیدی [ و] گذشتی                  یک غنچه از ایـن باغ نچیدی وگــذشتی

    در مـــنزل دنیا عرقی خشک نکردی                  چون بـــاد سراسیــم رسیدی و گــذشتی

در بزم ز کمتر فرصتی ســاقی دوران                   یک ساغر مهلت نــــکشیدی وگــذشتی

ای نور بصر بیش نـــــظر جا نگرفتی                   چون خون دل از دیده چکیدی وگذشتی

چون جلوه در این بـــاغ نیفتادقبولت                  یــک بـار سـراســـر نچمیدی وگــذشتی

از زال فلک عشوه نبودی چوپسندت                  آن عشوه نـــازش نـــخریدی وگــذشتی

فریاد که در محل خونباره گــــردون                  جز صورت مخالف نـشنیدی وگــذشتی

چون طایر بسمل از ستــم چــــــــرخ                 درخــون دل خویــش طپیدی وگـذشتی

سربازی از ایام تو را کرد ســـــکندر                   چون گوی به بـازارچه دویدی وگذشتی

ساقی عوض باده چو زهر اجــلت داد                   ناچـار از آن زهــر کــشیدی وگــذشتی

ای باقرصادق به تو صد حیف که آخر                 در راه وفا جــــــان بـسپردی وگــذشتی

یا شاه شهیـــدان چو شفیع شهــــدایی                 بر درگــه تو آمده بــــاقر به گــــدایی»