مسجد باغ گندم

بانی

درمتون وکتب تاریخی ذکری از بانی ومؤسس بنا نیامده است .

منابع تاریخی

این مسجد خارج از حصار یزد، نزدیک آب انبار قرارداشته و مسجدی ساده شامل تابستانخانه وگرمخانه می‌باشد. پوشش داخلی گچ اندود  می باشد.

بر سردر ورودی مسجد ونیز بالای محراب آن دوشبکه از کاشیهای آبی رنگ سده نهم هجری قراردارد که در نوع خود بی‌نظیر می‌باشد. نمای خارجی مسجداندود کاهگل دیده می‌شود.برفراز محراب نیز بادگیری بوده که هم اکنون ویران شده است .

مشخصات

بنای اولیه مسجد تخریب شده است وتنها مناره گلی آن به صورت یادگارهای به‌جای مانده از دوران گذشته برفراز مسجد خود نمایی می کند. مسجد باغ گندم متعلق به یکی ـ دودهۀ پیش است که ورودی آن در جبهه‌ی جنوبی قرار دارد.سردر (‌پیشخوان ) مسجد مزّین به کاشی معرّق با نقوش گل وبوته اسلیمی ـ ختایی ـ ترنجی بوده وبر لچکی های سردر مسجد اسماء خدا منقور شده وسه گوشۀ آن به خطّ ثلث کتیبه شده است . مسجد باغ گندم از یک شبستان نوساز و صحن تشکیل شده ، که دارای سقف و طاق وتویزه ای می‌باشد.داخل شبستان مسجدنیز با گچ اندود شده و ازاره شبستان تا ارتفاع حدود یک متر با سنگ پوشیده است .شبستان دارای شش ستون قطور با اندود گچ می باشد . این مسجددارای سه محراب می‌باشد.که محراب اصلی مزین به کاشی معرق با نقوش اسلیمی ـ ختایی ـ ترنجی است. بر قاب محراب سوره توحید بر پیشانی آن سوره فلق وبر دوسوی آن سوره« الکافرون» و«الناس» به خطّ ثلث کتیبه شده وبر ترنجی کاشی محراب ، (( لا اله الا الله ومحمد رسول الله)) نوشته شده وزیر آن عبارت  (( به یاد حاج شیخ احمد علی ابهت ))  حک گردیده است.دو محراب دیگر نیز  به صورت تزئینی دیده می‌شود. 

پشت بام مسجد وصحن مسجدآجر فرشاست. بر فراز بام مسجد یک مناره گلی ساده به چشم می خورد .صحن مسجد در ضلع شمالی و وضوخانه وسرویس بهداشتی آن درداخل صحن مسجد قرار دارد .
 

کتیبه های تاریخی

خارج از مسجد، بررویف دیوار (روبه‌روی آن، جنب آب انبار باغ گندم ) سه لوحه قبر بدین صورت است. ‌

۱ـ لوحۀ گچی به شکل خاص به اندازه ۴۳ * ۶۹ که قسمت باریک شده آن ۲۶ سانتی متراست با کتیبه ای به خطوط نسخ وکوفی

متن

خطوط کوفی که به ظاهر آیۀ قرآنی است ، ولی خوانا نیست .

دوره

به خط نسخ آمده :«هذا قبر مولانا وصاحب المعظم المرحوم المغفور السعید الحافظ والقراء والزاهد والعابد زین الحاج والحرمین حاجی زین الدین علی بن معز الحاج والحرمین نجم الدین محمود بن شیخ زاهد زین الدین علی شاه بنده الیزدی فی تاریخ ثامن عشررمضان لسنه اثنین وثمان وسبعمائه.»

۲ـ لوحۀ کاشی به اندازه ۳۶ * ۲۸ سانتیمتر به خط نستعلیق مربوط به قبر ابوالحسن این متوفی در۱۰۴۴ .

مرا دلی است زجور سپـــــــــهر کجرفتار

هـزار بار زمـــــــانی به خویــش پیچــیده

زبس به چرخ فشاندیم اشـــک خون آلود

ستـــارها شــده چـون دیـــده رمـد دیــده

زخاک راهی می خواست توتیـــــا چشمم

سـرشکم آمد والمــاس ریخــت دردیــده

گهر زبحـــر چو بیرون رود نیــــاید بــــاز

خصــوص گوهــر یک دانــــه پســندیده

…       …       بـزرگ وکوچـــک دل

که همچـــو او نظــر روزگـــار کـم دیـده

دلـــم چو واقعــه دشــوار دید با من گفت

کرا اجــــل دگـــر از روزگــار بگـــزیده

…       …       بود ســال فوت او گفتم

ابوالحســـــن زجهــــان رفتـــه کام نادیده

۳ـ لوحۀ کاشی قبر مورّخ ۱۰۸۳ وبه خطّ نستعلیق که عمل میرزا جان است واین شعر کتابه آن است :

فغـــان زکیــــــنه ورزی گردون فتـــنه زا

فریـــاد از ستمــــگری چــــــرخ بی وفــا

آقـــا ابو[ا] لبقــــا ثمـــــر نورس کمــــال

از سنــــگ حـــادثه شـــد کشتـــه جفـــا

سوراخ شــــد …    …بیــداد و اوفتاد

چشـمش به خاک راه چـــو در گـــرانبـها

ازدیده خـــون دل ز غمش جوش می زند

همچشــمی جراحـت او کـــرده چشــم ما

هرگــز کســـی ندیــده چنـین نا امیـــدی

تا در زمــــانه یــاس ز پـــی داشتــــه رجا

هرگـز به طعمــه گنــج بقـایی چنین نیافت

تا گـور باز کرده دهـن همــــچون اژدهــا

تا کـــرده زه کمـــان قـــد انـداز روزگـار

زیـن سان نیــــافته هــدفی نــاوک قضـــا

هرکس شنــید این خــــبر جــانگـــداز را

بی اختــــیار ســــر زد ازو وا مصیـــبتـــــا

از دیده خــون فشـــاند کواکــب ز داغ او

قـــد سپــــهر گشتـــه ازین بــارغم دو تا

گل زین قضــــیه پیــرهن صبــر چاک زد

شد عندلیـــب مرثیــه  خـــوان اندرین عزا

ترسم خـــــــانه طــــــاقت رســـد به آب

گریه گر سیـــل بر ســرآب است این بنــا

لخت دلی …   …       غـــرق خـــون

دامــان  ماتمی   شده   صحـــرای کـــربلا

گیسو بریده زهره وماتم گرفته است

گوش سپــــهر کر شـده زین نوحه و صدا

دلها ز دست هند جگر خوار شد کباب

خاک  سیــــاه  بر سر این  تیره گــون  لقا