موقعیت :  

محله کثنویه درشمال غربی شهریزد ودر مجاورت محلات محمود آباد و نصرآباد قرار گرفته است که از جهات شمال به محله محمود آباد ، از جنوب به محله سید صحرا ، از غرب به محله محمود آباد واز شرق به محله نصرآباد  محدود می شود

محله مذکور در گذشته از جمله آبادیهای مجاور شهر یزد بوده است که با توسعه تدریجی شهر اکنون یکی از محلات شهریزد می باشد .

وجه تسمیه :                             

نام محله کثنویه با لعظ کثه مرتبط می باشد .می دانیم که کثه نام آبادی قدیم واولی یزد بوده وشهر کنونی یزد جایگزین آن شده است واحتمال قوی دارد که کثنویه گوشه ای از شهر کثه باشد (پس کثنویه مأخوذ از لفظ لثه نام اولیه یزد می باشد ) . در کتب جغرافیایی قدیم نام یزد به عنوان ناحیت و کوره وشهر بزرک آن کثه ذکر شده است .

سیر تحول :

از نوشته های مورخان محلی یزد چنین بر می آید که کثنویه برجای کثه قدیم یزد شکل گرفته واولین بار در قرن چهارم هجری در ممالک ومسالک اصطخری ذکر گردیده است که در چندین جا به آن اشاراتی کرده است « اول کثه وآن شهر بزرگ آن اقلیم و ناحیت است میبد ونائین وفهرج وغیر از آن که درین ناحیت چهار منبر هست وبه هیچ ناحیت دیگر نیست  وبه شهر کثه و بیضا و سرمق قلعه ها هست .

وبزرگترین کوره هایی که درحوالی اصطخر هست از طرف خراسان کثه است و کثه حومه یزد است . و اما کثه که حومه یزد است شهر خوش ومنزه با نعمت فراوان ….  از قلعه گبران تا به شهر کثه که حومه یزدست پنج فرسنگ …واز کثه تا میبد ده فرسنگ ….

در سده های بعد تا قرن هشتم نام « کثه » فقط در آثار جغرافیایی آمده ودر منابع تاریخی همه جا از یزد نام برده اند .در سده نهم هجری نویسندگان تاریخ یزد نام کثه را با روایات زندان اسکندر در آمیخته و کثه را اول عمارت یزد پنداشته اند که به دستور اسکندر مقدونی ساخته شد و آنرا زندان ذوالقرنین خوانده اند

اما بطور یقین می توان گفت که کثه وکث در واژه فارسی باستان به معنای کوچک آورده شده است و این بدلیل کوچکی محله ( در مقایسه با شهر یزد ) در حومه یزد لقب یافته است .

عناصر شاخص تاریخی :

آثار تاریخی این محله عبارتند از :

۱- باغ مشیر

۲-  برج کبوتر خانه کثنویه

۳- حمام کثنویه

۴- حسینیه کثنویه

۵-  بقعه سید کثنویه

۶-  آب انبار زرتشتی های کثنویه

۷-  حسینیه حاج محمد کاظم کثنویه 

۸-  بازارچه کثنویه

اطلاعات منابع مدون :

کثنویه از قدیمی ترین محلات یزد محسوب می شود که دزجانب غربی شهر یزدواقع شده است .درمتون قدیم طبق ضبط جامع الخیرات از سکره های یزد محسوب میگردید.بنا به اظهارات جعفری تره بار مصرفی شهر یزد قرن نهم ازآنجا تأمین می شده است وآن ناحیه راباغستان می نامیده اند.

درتاریخ جدید یزد هم همین مطلب مندرج است ،بدین عبارت :«هرسه باغستان (دهاباد،نرسو باد وکثنویه) به یکدیگر متصل …اما کثنویه همچنان بر حال عمارت وزراعت است وبیشتر از آن موضع بر می آید وباغات معمور دارد ،ورعایای آن جانب بر یکدیگر تغلب وتسلط جایز ندارند وبر موجب راستی شرب کنند وبه خیر وطاعت کوشند وحق تعالی ایشان رابرکت عظیم داده . »

مؤلف تاریخ یزد در خصوص زیبایی ،سرسبزی وباغات بسیار کثنویه چنین گوید:

«باغستان نرسوآباد ودهاباد وکثنویه به هم متصل اند وباغستان بسیار وبستاتین خرم دارد ،ومیوهبسیار حاصل می شود وبقلیات یزد از تره واسفنا ج ونعناع وطرخون وغیره بیشتر از کثنویه حاصل میشود وجدیده وبرزه هم بدین شان متصل است.» «درین آبادی ،میرزا معین که از طرف شاه صفی وزیر یزدبو د باغی وعماراتی بنیاد نهاد وبعداز عزل وزیر به تصرف شرعی میرزامحمد امین درآمد »

«تاریخ بنای آن محل و اسم بانی معلوم را حروف نگشته لیکن چون ساکنان آن موضع از اهل صلاح اند وبر یکدیگر تغلب وتسلط وزیادتی جایز ندارند وپیوسته به طاعت وعبادت گذرانند حق تعالی بر مال وحاصل ایشان برکت فرموده وهمگی مرفه الحال اند وبه خیرات مایل وراغب و….»   مطلبی که به طور استطرادی باید مورد اشاره قرارگیرد ارتباط نام کثنویه با لفظ کثه است .

می دانیم که کثه نام آبادی قدیم اولیه یزد بوده وشهر کنونی جایگزین آن شده است وبه احتمال قوی کثنویه بخشی از شهر کثه باشد .در کتب جغرافیایی قدیم ، مسالک وممالک ، نام یز دبه عنوان ناحیت وکوره وشهر بزرگ آن کثه ذکر شده است.چنانکه یاقوت حموی در کتاب معجم البلدان خود می گوید:

«ناحیت یزدبزرگترنواحی باشد .سه جایی که مسجد آدینه دارد .کثه ومیبد ونائین وبهره (فهرج)»