آغاز مطالعه آرایه های قرن پنجم تا هشتم ه.ق بناهای بقعه دوازده امام، مدرسه رکنیه و شمسیه یزد از منظر فن شناسی
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد از آغاز مطالعه آرایه های قرن پنجم تا هشتم هجری قمری و معماری بناهای بقعه دوازده امام، مدرسه رکنیه و شمسیه یزد خبر داد.
به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد، "ساشا ریاحی مقدم" ضمن اعلام این خبر گفت: مبحث فن شناسی و از آن فراتر طبقه بندی و تهیه اطلسی از تزیینات معماری ابنیه تاریخی یزد موضوعی بسیار مهم و کارآمد در حوزه حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی می باشد.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد اضافه کرد: درسال های اخیر مطالعات نسبتا جامعی در زمینه تزئینات بناهای تاریخی صورت گرفته که تداوم آن توسط نیروهای متخصص ضروری است.
ریاحی مقدم بقعه دوازده امام، مدرسه رکنیه و مدرسه شمسیه یزد را سه بنای در حال مطالعه عنوان کرد و گفت: بقعه دوازده امام در محله فهادان، مدرسه رکنیه در محله وقت الساعه، مدرسه شمسیه در محله چهارمنار از نظر ویژگیهای تاریخی، معماری و نیز تزیینات به کار رفته در آن از بناهای شاخص قرن پنجم تا هشتم هجری قمری می باشند که هم اکنون مطالعه و مستند سازی این بناها آغاز شده است.
وی در خصوص مدرسه رکنیه گفت: مدرسه رکنیه سراسر پوشیده از تزیینات گچبری، نقاشی و طلاکاری است؛ در مرکز گنبد، طرح شمسه پر طاووسی با ترنج هایی در اطراف آن یادآور ترکیب بندی و طرح صفحات و جلد کتب خطی است.
این مقام مسئول در ادامه بنای مدرسه شمسیه را آخرین بنای به جای مانده از قرن هشتم در یزد دانست و گفت: پس از مدرسه شمسیه بنای دیگری با این شیوه تزیینات ساخته نمی شود و همچنین از بین مدارس به جای مانده از این دوره، مدرسه شمسیه تنها بنایی است که بدنه ایوان به همراه تزیینات نفیس آن باقی مانده است. این بخش از بنا در بقیه مدارس این دوره تخریب شده و فقط آثاری از وجود آن بر دیوارها به جای مانده است.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در خصوص بقعه دوازده امام نیز توضیحاتی ارائه نمود و تصریح کرد: این بنا قدیمی‌ترین نمونه گنبد تاریخدار موجود در یزد و از حیث سبک بنا، نقش و نگار و کتیبه‌ی کوفی رنگی واجد اهمیت و موضوع سخن متخصصان تاریخ معماری در دوره اسلامی است؛ بقعه دوازده امام بعد از مسجد جامع نطنز و گنبد قابوس سومین گنبد تاریخ دار در ایران است که تاکنون شناسایی شده است؛ وجود نقش شمسه در مرکز و گوشههای گنبد، کتیبه کوفی نقاشی شده در ساقه گنبد و استفاده از رنگ آبی به عنوان رنگ غالب در تزیینات گنبد از ویژگی تزیینات گنبد بقعه دوازده امام بوده و نشانگر آنست که نقش شمسه در یزد از قرن پنجم وجود داشته است.
ریاحی مقدم ارزیابی تزیینات اصیل بنا و رده بندی تزیینات در تکامل دوره ای آرایه ها، مطالعه و مستند سازی گونه های متفاوت تزئینی در بخش های بنا، تحلیل نقوش تزئینی درانسجام، ترکیب بندی و چیدمان مجموعه تزیینات، شناخت فنی و لایه نگاری گونه های متفاوت تزیینات، بررسی آسیب شناسی لایه های تزئینی در بخش های گنبد خانه، تحلیل و اولویت بندی روش های حفظ و مرمت تزیینات بر اساس ارزش های تاریخی، هنری و بصری تزیینات را از مهمترین اهداف این پروژه دانست و بیان داشت: بررسی سیر تحول تزیینات معماری داخل گنبدها در ایران از اوایل اسلام تا اول قرن هشتم نشان می دهد که روش مرسوم در تزئین داخل گنبدهای به جای مانده در نقاط مختلف ایران آجرکاری، گچکاری و کاشیکاری است. اما استفاده از اندود گچ همراه با نقوش و کتیبه به شیوه نقاشی آبرنگ در زیر گنبد در هیچ یک از بناهای ایران به جز منطقه یزد مرسوم نبوده است. شیوه رایج تزیینات داخلی گنبد در یزد به خصوص در این سه بنا، استفاده از اندود گچ و اجرای نقوش و کتیبه با روش نقاشی آبرنگ و با غلبه رنگ لاجورد است. این نقوش شامل نقشهای هندسی ، اسلیمی که در اکثر موارد نقوش گیاهی را شامل شده و همچنین کتیبههای قرانی و در پارهای موارد احادیث و روایات میباشد.
وی در پایان اضافه کرد: اینگونه تزئینات وجود شیوه ویژهای به عنوان شیوه یزد در تزیینات معماری در منطقه یزد را نشان می دهد، این شیوه که حداقل از قرن پنجم در منطقه یزد مرسوم بوده، در قرن هشتم به اوج شکوفایی رسیده و تا اواسط قرن نهم ادامه مییابد. در ابتدای قرن هشت هجری قمری این شیوه در تزیینات گنبد سلطانیه مورد تقلید و استفاده قرار می گیرد. اجرای این شیوه از تزیینات در گنبد سلطانیه و نیز اهمیت و جایگاه بنای سلطانیه در دوره ایلخانی و همچنین وجود صنعتگران ماهر در این زمینه سبب رواج و الگو برداری از این شیوه تزیینی در دوره تیموری در دیگر بناهای ایران شده و به مناطق دیگر ایران انتقال پیدا کرده است. از این رو مطالعه روی شیوه نزیینات این سه بنای شاخص علاوه بر ضرورت در امر حفاظت از دیدگاه تاریخ هنر نیز حائز اهمیت زیادی است.
