تجلی هنر نساجی و پارچه بافی یزد در دوره درخشان صفوی

به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد،" فاطمه دانش یزدی" در این خصوص گفت: برخی ملت ها این بخت را داشته اند که در تاریخ تمدن، جایگاهی والا و در زمینه هنر، آن چنان پیشتاز باشند که دیگران از آنها سرمشق گیرند، کشور ایران برفراز این ملتها جای دارد و در این میان استان یزد، یکی از شاخص ترین استان های ایران است که سالهاست در میان کویری بی انتها جسورانه برقهر طبیعت تاخته و توانسته است نه تنها با تلاش های خستگی ناپذیرش آب این گوهر نایاب کویری را از دل خاک بکاود و زمین تفتیده کویریش را آبادان کند، بلکه در عرصه هنر و آفرینش زیباترین شاهکارهای هنری ، جایگاهی ویژه درتاریخ هنر ایران به شمار آید.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد اضافه کرد: صنعت نساجی و پارچه بافی در یزد  به عنوان یک صنعت اصیل و سنتی است که علاوه بر تاریخچه طولانی،‌ در استان پیشرفت و ترقی بسیار شایان توجهی نموده و به یقین می‌‌توان ادعا نمود میزان رشد و توسعه آن چشمگیر بوده است.

دانش یزدی با بیان اینکه سابقه و پیشینه این صنعت در یزد به دوارن قبل از اسلام می رسد، دوران صفویه را طلایی ترین دوران در صنعت نساجی و پارچه بافی ایران و همچنین دوران رشد و نمو این هنر- صنعت در استان یزد دانست و گفت: دوران درخشندگی و شکوفایی نساجی ایران بعد از رکود چند ساله حمله مغول وتیموریان با آغاز سلسله صفویه شروع شد و به اوج خود رسید که در دوران صفویه به سبب حمایت از بافندگان ایران، یزد و شهرهایی چون اصفهان، کاشان، رشت، مشهد، قم و تبریز از مهمترین و بزرگترین مراکز اصلی ابریشم بافی محسوب می شدند و در این دوره یزد به بافتن پارچه هایی چون دیباج و مخملی زرین بافت معرف گردید که این پارچه ها در حقیقت با ارزش ترین منسوجات آن دوره به شمار می آمدند.

این مقام مسئول از هنرمندان معتبر هنر- صنعت نساجی و پارچه بافی در دوره صفویه و اهل یزد چون استاد غیاث الدین نقشبند یزدی و استاد معین مصور یاد کرد و گفت: در دوران صفوی، ما شاهد حرکتی جهت به وجود آوردن یک طبقه هنرمند به صورت بافنده و طراح هستیم؛ از جمله ظهور هنرمند نامی غیاث الدین که بدون تردید وی را میتوان از بزرگترین هنرمندانی دانست که با تمام وجود به هنر عشق میورزید و به دلیل مهارت وی در طراحی تهیه نقوش پارچه او را «غیاث نقشبند» مینامیدند و همچنین بی همتا بودن او در این هنر اصیل موجب شد که در زمان خود سرپرستی کلیه کارگاههای نساجی حکومتی را به وی بسپارند.

دانش با تبین ویژگی های غیاث الدین نقشبند یزدی گفت: او از فعالان بنام صنعت نساجی، نقاشی توانا و شاعری خوش قریحه بود که می توان شعر و عرفانش را در لابه لای تار و پود طرحهای بافته شده اش مشاهده کرد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در ادامه مهمترین امتیاز دوره صفویه نسبت به دوره های دیگر از نظر بافندگی را قرابت زیاد هنر نقاشی با صنعت بافندگی عنوان کرد و گفت: این تجانس در آثار هنرمندان پیرو سبک غیاث نقشبند که از طرح کوچک استفاده می کردند و در یک طرح گل با یکدیگر هماهنگی داشتند، به خوبی قابل تشخیص است.

دانش یزدی اضافه کرد: بسیاری از طرح های پارچه های گرانقیمت عصر صفوی شباهت زیادی به هنر مینیاتور دارد و مشهورترین و بی بدیل ترین پارچه های این عصر "زری و مخمل بافی" هایی است که با ابریشم به طور برجسته روی آنها تزئین شده است و این برجسته روی این نوع پارچه ها نمونه ای از صبر، حوصله و استادی بافندگان آن می باشد چرا که بافتن این طرح های پیچیده به رنگ های گوناگون محتاج به تفسیر و تبدیل بی انتهای دوک و شانه است.

وی با اشاره به اینکه طرح و نقشه پارچه ها از روی زندگی آن عصر و همچنین از مضامین زندگی لطیف ادبی اقتباس گرفته میشده است، عنوان کرد: از متداولترین نقش های آن دوره تصویر لیلی و مجنون، نقشه گل و برگ، پرندگان و حیوانات می باشد.

این مقام مسئول تصریح کرد: دستبافته ها و منسوجات سنتی یزد در آن دوران به سه گروه عمده تقسیم می شده است؛ دسته اول منسوجاتی بود که صرفا جنبه کاربردی داشته و ارزان قیمت بوده و با نقش و طرحی ساده تولید میشد مانند انواع پارچه های کرباس، جاجیم و… ، دسته دوم محصولاتی بود که از مرغوبیت بالاتری برخوردار بوده که پارچه های ابریشمی مانند دارایی، دستمال یزدی و… در این گروه جای دارند، دسته سوم نیز پارچه های بسیار مرغوبی بودکه به علت قیمت بالایی که داشت تنها در دربار سالطین و امراء مصرف میشد که ترمه بافی و زری بافی دو نمونه معروف اینگونه پارچه ها هستند.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد اظهار داشت: به طور کلی میتوان بیان کرد که با ترقی در اوضاع واحوال تجاری و بافندگی یزد در دوره های مختلف اسلامی، یزد را از مراکز اقتصادی، هنری و فرهنگی می یابیم که با آغاز دوران حکومت صفوی، جایگاه ویژه ای می یابد و  مجموعه آثار به جامانده ازغیاث الدین نقشبند یزدی و معین مصور بیانگر رونق و جایگاه هنر نساجی یزد در این دوره است.

دانش یزدی در پایان از تعدادی بافته های ساخت یزد در موزه ویکتوریا آلبرت لندن که یکی از غنی ترین موزه های جهان به لحاظ آثار هنری می باشد خبر داد و گفت: آثار ساخته شده در یزد که در بخش پارچه و لباس این موزه نگهداری میشود نمایانگر رشد و بالندگی این هنر در دوره های تاریخی به خصوص دوره صفویه و بعداز آن در یزد می باشد که بی شک پژوهش ها و مطالعات زیادی را میطلبد.